Tags
Boeren die in de Staten beslissen over stikstof, mag dat wel? (Ilse Eshuis, Binnenland/fd, 29-3-23)
In het kort:
- Er zijn veel boeren via de BBB verkozen in de Provinciale Staten.
- Zij gaan onder meer over stikstofbeleid, wat de schijn van belangenverstrengeling opwerpt.
- Hier zijn gedragscodes en integriteitsregels voor, maar die zijn niet altijd even duidelijk.
Terwijl woensdag in de provincies de nieuwe Statenleden worden geïnstalleerd, is op Twitter onrust ontstaan over mogelijke belangenverstrengeling van menig volksvertegenwoordiger. Door de monsterzege van de BoerBurgerBeweging (BBB) bij de verkiezingen stromen de provinciehuizen vol boeren. Mogen zij wel stemmen over stikstofbeleid?
Op het eerste gezicht lijkt er alle reden voor bezorgdheid. Maar uit een rondvraag onder experts blijkt dat er niet zo snel sprake is van belangenvermenging, hoewel de wet een grijs gebied achterlaat. ‘Het is ingewikkelde materie’, zegt griffier Simone Buissink van de Provinciale Staten van Drenthe. ‘Je zit op een scheidslijn van integriteit en publieke en persoonlijke belangen.’
*In beginsel geldt de leidraad dat het landelijk beleid bepaald wordt door de wetgever en dat geldt algemeen: de hogere wetgever gaat boven de lagere en dus: regering plus Staten-Generaal (‘zeg maar’ het orgaan Tweede Kamer vanwege de formele ‘primaat’-status van politieke besluitvorming; omdat de Eerste Kamer alleen op haalbaar- en uitvoerbaarheid toetst), zodat de Provinciale Staten gaan over de uitvoering van het landelijke beleid dat een verantwoordelijkheid van de Tweede Kamer is. Verschillen tussen de ene en de andere provincie is altijd terug te brengen tot de factor ‘plaatselijke omstandigheden’ die per provincie stevig kunnen verschillen. Binnen die marges geldt ten aanzien van de zeggingsmacht van de provincie zijzelf invullen hoe ze de abstracte wetgeving zullen gaan uitvoeren, maar vanwege het feit dat er een landelijke toezichthouder bestaat met als taak te controleren of de grenzen van landelijke overheid niet worden overschreden. Ook op provinciaal niveau bestaan Provinciale Rekenkamers die verantwoordelijkheden op regionaal niveau dienen te toetsen. Daar gaat het kortom om de details per provincie betreft te controleren. En daarmee zijn de verschillende verantwoordelijkheden goed afgebakend. Samengevat: het landelijk beleidskader dat in essentie een ‘abstract’ beleidskader is, als ‘kern in het wetgevingsproces’ van Den Haag, dat vervolgens per provincie wordt uitgevoerd. De provincie kan het landelijke niveau niet overschreeuwen, tenzij duidelijke beleidsvormingsprocessen verkeerd zijn verlopen. Met als enige kanttekening dat per ministerieel beleidsterrein andersoortige eisen worden gesteld. En zoals we inmiddels weten is het dossier ‘natuur/stikstof’, redelijk of totaal nieuw vanwege de nieuwe maatstaven via de Raad van State en daarom dus ‘maximaal gecompliceerd’.
‘In Drenthe, de provincie waar de partij van Caroline van der Plas de grootste zege boekte, blijken tien van de zeventien gekozen BBB’ers boer te zijn. In Overijssel, waar de partij ook hoog scoorde, geldt dat voor vijf van de zeventien mensen, laten cijfers zien die het FD verzamelde met behulp van databedrijf Company.info en LinkedIn.
Het kan tot problemen leiden, omdat de provincies vóór 1 juli plannen moeten aanleveren over hoe zij de stikstofuitstoot gaan verminderen. Zij mogen, binnen de ruimte die Brusselse en Haagse regels geven, bepalen hoe de stikstofdoelen gehaald moeten worden. Zullen boeren niet alles doen om zichzelf te ontzien?
Gedragscodes
Om belangenverstrengeling tegen te gaan zijn er gedragscodes. Die verschillen per provincie, die van Drenthe is erg uitgebreid. De provincie spreekt van belangenverstrengeling als ‘publiek belang wordt vermengd met persoonlijk belang van een politieke ambtsdrager of dat van derden.’
In Overijssel staat het korter omschreven: een Statenlid mag niet stemmen bij ‘een aangelegenheid die hem rechtstreeks of middellijk persoonlijk aangaat.’ Bovendien mag een lid zich in die gevallen in geen van beide provincies in het debat mengen, noch collega’s beïnvloeden.
*Deze regels gelden overigens voor alle volksvertegenwoordigers op ieder niveau.
‘Erg specifiek zijn die gedragscodes niet, want het ‘persoonlijk belang’ dat Drenthe noemt, wordt niet afgebakend. Paul Bovend’Eert, hoogleraar staatsrecht aan de Radboud Universiteit beaamt dat. ‘Het is niet helemaal duidelijk. De gedragscode is nog in ontwikkeling. Wanneer is een nevenfunctie relevant? Wie beoordeelt dat?’ Hij benoemt ook dat de familie, partners en kinderen niet expliciet in de wet is opgenomen.
*’Wie dat beoordeelt?’ is ten principale het ‘eigen’ betrokken orgaan, dus hetzij Provinciale Staten, dan wel Gemeenteraad.
Als iemand deel uitmaakt van grotere groep, zoals een boer met zijn vakgenoten, dan is er geen belangenverstrengeling, weet de Nijmeegse hoogleraar. ‘Maar als het om bijvoorbeeld uitkopen gaat van een boerenbedrijf van een Statenlid, dan wel.’
*Wat is dit voor vreemde opmerking: Iedere volksvertegenwoordiger maakt deel uit van een grotere groep, en vaak van diverse groepen. Maar waar problemen voorkomen is dat altijd ‘opzichtig’ het eigen persoonlijke belang nastreeft of in het geding is, zodat het oordeel dient te luiden: onethisch gehandeld.
Uiteindelijk beslist een Statenlid zelf of hij meldt of hij betrokken is bij een onderwerp en of hij zich onthoudt van stemming.
*Iedere volksvertegenwoordiger weet dat hij/zij altijd risico’s loopt dat ‘er twijfelachtige’ feiten worden ontdekt door de journalistiek en dat dat vaak het einde van die politieke loopbaan betekent.
Boer en Statenlid
Dat laatste zou nog wel een probleem kunnen zijn. In Drenthe althans hebben zes van de tien gekozen BBB-agrariërs een boerderij naast een Natura 2000-gebied. Het is een kwestie die binnenkort ongetwijfeld aan de orde zal komen. Statenleden krijgen eerst workshops over integriteit en tekenen daarna een gedragscode daarover. De griffier van de Staten gaat met alle Statenleden het gesprek aan wanneer er sprake zou kunnen zijn van belangenverstrengeling. Buissink spreekt van een ‘delicaat evenwicht’.
Toch zal er per saldo niet snel sprake zijn van onoorbare zaken, stelt Solke Munneke, hoogleraar staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij wijst op oordelen van rechters die dat laten zien. Bijvoorbeeld in 2021, toen een rechter besloot dat een Statenlid mocht stemmen over een bestemmingsplan voor een gebied waarin hijzelf woonde.
*Altijd is er sprake van een schemergebied, waarbij geldt dat in het ene geval wél, en in het andere geval niet gestemd mag worden. Dit valt juridisch niet vast te leggen.
Wat meespeelt is dat een zetel in de Staten bewust een deeltijdfunctie is. Een volksvertegenwoordiger heeft er meestal nog een beroep naast. Dat heeft als voordeel, aldus Munneke, dat leden goed weten wat er speelt in de maatschappij en goed geïnformeerd besluiten nemen.
*Bijna altijd een verkeerd argument omdat iedereen die weet door te dringen binnen een orgaan van de volksvertegenwoordiging en dat je dus precies weet waar en wanneer je risico’s loopt. Ambitieuze politici nemen nooit risico’s, zoals verkeerde belastingaangiftes.
BBB
De BBB-statenleden zien zelf geen probleem. Ook niet Agnes Jongman, die pal naast een Natura 2000-gebied een melkveehouderij heeft in het Drenthse Nieuw-Balinge. Hoewel ze het nog niet over integriteit hebben gehad binnen de partij, vreest ze daar ook niet voor. ‘Het is altijd goed gekomen, dus dan zal dat nu ook wel. Ik ben straks bovendien niet verantwoordelijk voor de portefeuille landbouw.’
*Dit laatste is ten principale het juiste besluit.
Ook de secretaris van de landelijke BBB, Elly van Wijk, ziet niet iets misgaan. Ze vertelt dat elke bestuurder vanuit de partij, op elk niveau, een integriteitsverklaring heeft moeten tekenen. Die gaat in op onder meer onafhankelijkheid en transparantie. Als blijkt dat er wel conflicterende belangen zouden kunnen zijn, moet dat bestuurslid een gesprek aangaan met de partij. ‘Ieder Statenlid heeft hier een eigen verantwoordelijkheid in.’
*Toch valt er een weddenschap af te sluiten op wie er als eerste de fout ingaat omdat er geen bestaansgeschiedenis aanwezig is waarop men kan terugvallen. Politieke nieuwelingen komen een heel vreemde omgeving binnen en het kost jaren voordat je bent ingewerkt en precies de procedures kent en ermee hebt leren te werken.
AquariusPolitiek 