Tags
Ambtenaar is niet loyaal aan de minister, maar aan de wet en samenleving (Frank van Beers, Opinie/nrc.nl, 18 juni 2024)
Ambtseed | Moet een ambtenaar met gewetensbezwaren gewoon een andere baan zoeken, zoals de koning suggereerde? Frank van Beers betwijfelt het.
*Deze twijfels zijn volkomen juist vanwege twee feiten: 1. De Koning hoort deze uitspraken niet te doen, omdat hij zich op glad ijs beweegt en hij iedere uitspraak doet onder de ministeriële verantwoordelijkheid van het kabinet, en dat is overduidelijk niet het geval vanwege de zwakheden in de logica van zijn zinnen. 2. Zoals in het onderstaande zal blijken heeft bijna niemand over dit thema het juiste inzicht tenzij er een (serieus) tentamen staatsrecht is afgelegd in de studiejaren van betrokkene. Dat is de enige garantie dat er geen feiten en meningen verhaspeld worden. Kortom, de uitleg van de auteur is juist.
Volgens koning Willem-Alexander hebben we in Nederland “een uniek ambtenarensysteem” omdat “de ambtenaar loyaal is aan wie dan ook, de politieke basis (…). Maar het staat aan iedereen vrij als die met zijn of haar geweten niet overeen kan komen om een andere baan te zoeken”. Het is niet al te best Nederlands en ook redelijk onbegrijpelijk, maar volgens mij bedoelt hij: ambtenaren, wees loyaal aan PVV-ministers, en als je gewetensbezwaren hebt tegen de PVV, moet je maar een baan elders gaan zoeken.
[Frank van Beers was woordvoerder bij het ministerie van BZK en de gemeente Den Haag.]
Los van het feit dat de werkgever binnen de ambtenarij wel degelijk rekening moet houden met de gewetensbezwaren van ambtenaren, hebben de mogelijke problemen voor ambtenaren bij een PVV-kabinet niks te maken met loyaliteit en evenmin met gewetensbezwaren. Het gaat om de ambtseed.
Alle ambtenaren die bij de rijksoverheid gaan werken moeten een eed of belofte afleggen. Hier belooft de betrokkene Nederland als goed ambtenaar te dienen. Er staat letterlijk: “[…] ik werk in het algemeen belang voor onze samenleving en zet mij daar volledig voor in. Ik werk integer en behandel iedereen rechtvaardig, gelijkwaardig en met respect. […] Ik gedraag mij volgens onze wetten, het recht en de gedragsregels die verder voor mij gelden”. En daar wringt het schoentje, zoals de Vlamingen zo mooi zeggen.
*Wat hier vergeten wordt te melden is specifieke karakter ons eigen staatsrecht – omdat ieder natiestaat andere historische achtergronden kent en daarmee geen enkele grondwet waar ook ter wereld zelfs maar gelijkwaardig genoemd kan worden; ons ‘algemeen belang’ is beslist anders dan in alle andere grondwetten omdat onze voormalige want formele zuilennatie – en nu ‘seculiere natiestaat met religieuze minderheden’ – een bijzondere historische achtergrond heeft: namelijk de 80-jarige oorlog tegen Spanje die onze bevrijding heeft bewerkstelligd in een religieus volkomen versplinterde landschap, te weten de ‘hoekse en kabeljauwse twisten’; ga dan maar eens een bevrijdingsoorlog organiseren.
Het meest essentiële kernbeginsel wordt dan alle gefragmenteerde onderdelen van de bevolking toch tot een strijdbare legerschare moet worden georganiseerd met onze beroemde en beruchte poldermodel, toen ontstaan. Daarin zijn wij als Nederlanders een unieke cultuur en beschaving; daarom bestaat ook art. 23 Gw en blijft die bestaan vanwege ons versplinterde, maar oh zo pluriforme samenleving, een juweel tussen alle oorlogvoerende naties om ons heen. Een juweel omdat – verwijzend naar de hugenoten na de Franse revolutie en de contrarevolutie alle religieuze vluchtelingen hier welkom waren.
Daarom ons Internationale Gerechtshof in Den Haag. Wij zijn internationaal gerespecteerd om onze compromissenpolitiek die allianties creëert tussen de onderling verdeelde bevolkingsgroepen. Daarom is het voor de buitenstaander ook een raadsel dat Wilders als de grote overwinnaar van 22/11 niet direct tot minister-president verkozen kon worden. Zo werkt onze politiek niet omdat dat simpelweg niet KAN. Inderdaad moeilijk om uit te leggen aan buitenlanders.
Daarom is het ‘algemeen belang’ in ons land een kwestie van constant compromissen in elkaar knutselen, ZODAT alle betrokken deelbelangen – lees: commerciële lobbybedrijven – de politiek ‘eenheidsformule’ constant proberen uit elkaar te drijven. Het algemeen belang is kortom de meest complexe constructie die denkbaar is om tot een werkzaam compromis te komen en DAAROM is onze Grondwet ook een complex van bewuste uitkomst van voortdurend compromissen sluiten met alleen maar abstracte begrippen, want als je dieper en dus convreter probeert te gaan, dan mislukt iedere poging om eruit te komen. daarom zal onze grondwet voor iedere buitenlander én andere buitenstaanders zoals migranten die een inburgeringscursus beginnen een bijna onoverkomelijke handicap – ik heb ervaring met heet lesgeven in NT2-verband/klassen en weet dus waarover ik spreek.
Kortom, de grondwet is daarom alleen al een onbegrijpelijke tekst voor mensen zonder staatsrechtelijke scholing (en dus inzicht of kennis) en daarom moet daar heel voorzichtig mee worden omgegaan. De conclusie van dit betoog is dat te gemakkelijk over staatsrecht wordt gesproken omdat bijna niemand voldoende op de hoogte is; en startende Kamerleden al helemaal niet. Het algemeen belang betekent namelijk dat de overheid zichzelf dwingt tot een logische en consistente/coherente beleidsvoering waarin letterlijk alle deelbelangen – zonder uitzonderingen – allemaal hun eigen (aan)deel in kunnen en zullen erkennen. En dan PAS ontstaat er een harmonisch en gebalanceerd beleidsprogramma. Iedere politieke partij of beweging dient dus per definitie ALLE politieke deelgebieden – of -terreinen – in hun programma’s op te nemen. En antimilieu- en klimaatpartijen dienen op basis van feiten hun afwegingen te maken die door de Raad van State worden gecontroleerd op deugdelijkheid. Zoals ieder wetvoorstel ook wordt doorgelicht op haalbaarheid en uitvoerbaarheid of internationaal vastgestelde normen. Iedere beleidsadviseur of -ambtenaar heeft dus de plicht om alle aspecten van een politieke opdracht in wetenschappelijke inzichten te vertalen en die samenhangen aan zijn minister te presenteren, zodat alle details en feiten overzichtelijk worden gemaakt en gepresenteerd. En de minister die partijopdrachten uitgevoerd wenst te zien, dient direct ontslagen te worden. Die heeft niets van zijn politieke verantwoordelijkheid begrepen.
Weinig op met Grondwet
De ambtenaar is niet loyaal aan de minister, hij is loyaal aan de samenleving, hij is loyaal aan de wet. Met de PVV krijgt Nederland voor het eerst in de geschiedenis een partij die een bedreiging vormt voor de democratische rechtsorde; de partij heeft weinig op met de Grondwet, minacht het parlement, erkent de onafhankelijke rechtspraak niet en heeft een hekel aan onafhankelijke media. De partij gelooft niet in wetenschap, maar wel in al dan niet nazistische complottheorieën.
* Inderdaad krijgt ons land met de PVV aan het roer voor het eerst in de geschiedenis een partij die een bedreiging vormt voor de democratische rechtsorde. Daarom kan op voorhand worden vastgesteld dat de gemaakte afspraken niet deugen; er is naar de buitenwereld immers niets bekend over alle details van de afspraak en hoe de debatten binnenskamers zijn geweest.
Datgene wat de PVV predikt, staat haaks op de eed die de ambtenaar heeft afgelegd. En dat kan gaan schuren.
*Klopt.
Stel: je bent speechschrijver. De minister wil een toespraak houden over omvolking. Moet je die speech schrijven? Ik betwijfel het ten zeerste.
*Hierboven al uiteengezet dat dit een onmogelijke opdracht is omdat hete begrip zelf al strijdig is met het discriminatieverbod.
Stel: je bent woordvoerder. In een trein heeft een niet-religieuze man twee treinreizigers doodgestoken. De minister wil dat je journalisten belt om te zeggen dat het altijd moslims zijn die treinreizigers doodsteken. Moet je gaan bellen? Ik betwijfel het ten zeerste.
*Zelfs twijfel is al ongegrond.
Stel: je bent beleidsambtenaar. Er verschijnt een rapport dat het aantal asielzoekers is gedaald. De minister wil dat je opschrijft dat het aantal asielzoekers weer is gestegen. Moet je dat opschrijven? Ik betwijfel het ten zeerste.
Stel: je bent jurist. De minister wil boeren gaan vertellen hoe ze eenvoudig kunnen sjoemelen met de mesthuishouding en vraagt jouw input. Moet je die leveren? Ik betwijfel het ten zeerste.
Steun van de baas
Voor ambtenaren breken zware tijden aan. Ze zullen onder druk gezet worden om hun eed overboord te gooien. Ze zullen van goeden huize moeten komen om die druk te weerstaan. Het is daarbij cruciaal dat ze steun mogen verwachten van hun baas, en van de baas van hun baas.
*Het wordt een oorlogskabinet over staatsrechtelijke aangelegenheden, en alle onderhandelaars van VVD en NSC hebben zich laten inpakken.
Dat topambtenaren vooralsnog oorverdovend stil zijn, belooft weinig goeds. Hoewel, één topambtenaar sprak zich een aantal maanden geleden wel uit over een PVV-kabinet. „Geen probleem”, was zijn analyse. Maar ja, hij is inmiddels geen topambtenaar meer…
*Ook die huidige en vorige topambtenaren hebben nog geen idee hoe de wereld veranderd is. Dat zal gaan blijken.
[Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 18 juni 2024.]
AquariusPolitiek 