Tags

Niet meer Op1 (Alex Mazereeuw, Opinie, Katern V/de Volkskrant, 12 juni 2024)

Televisie: De neergang van talkshow ‘Op1’

Het is over voor Op1, morgen is de laatste uitzending. De talkshow, bij de aftrap in 2020 nog ‘gewaagd’ en ‘een doorslaand succes’, werd al snel een ruzieachtig zooitje. Waar ging het mis?

Frans Klein zal zich zelden groter hebben gevoeld dan bij de verkiezing van Omroepman van het Jaar 2020. Schadelijke artikelen over misstanden bij De wereld draait door zijn nog lang niet aan de orde, en dus staat Klein, als machtige directeur video van de publieke omroep, boven op de tv-apenrots. Een positie die nog eens extra wordt verstevigd als Klein wordt uitgeroepen tot Omroepman van het jaar.

Klein wordt door de jury geprezen omdat hij de NPO in het eerste coronajaar tot een ‘veilig buurthuis’ maakte, waar de ‘waan van de dag alle ruimte krijgt’, maar ook ‘in perspectief wordt geplaatst en geduid’. Een speciale vermelding is er voor Op1, de dagelijkse talkshow met wisselende presentatieduo’s die ‘vooraf tot veel scepsis leidde’. Uit het juryrapport: ‘De gewaagde opzet is echter een doorslaand succes gebleken, wat mede op het conto van Frans Klein mag worden geschreven.’

Eerder hadden Klein en consorten met de handen in het haar gezeten. Talkshowkoning Jeroen Pauw had geen zin meer, en gedroomde opvolger Eva Jinek maakte de overstap naar RTL. Alternatieven voor de late avond op NPO 1 zijn niet voorhanden, en dus wordt een tamelijk megalomaan project opgezet. In tegenstelling tot de talkshows van Pauw (BNNVara) en Jinek (KRO-NCRV) gaan vier omroepen samenwerken aan een nieuwe talkshow, die afwisselend gepresenteerd gaat worden door vijf vaste presentatieduo’s met veteranen als Tijs van den Brink, Charles Groenhuijsen en Sophie Hilbrand, maar ook nieuwere tv-gezichten, zoals Sander Schimmelpenninck, Giovanca Ostiana en Hugo Logtenberg. Waarom één opvolger zoeken als je er misschien tien in huis hebt?

Ondanks aanvankelijke scepsis van tv-experts die beweren dat de kijker vooral gebaat is bij vertrouwdheid, lijkt het plan van Klein en co te slagen: de kijkcijfers zijn uitstekend en de eerste recensies positief. Na twee maanden schrijft de Volkskrant in een analyse zelfs dat Op1 ‘alle wetten van de talkshow tart’ en dat het tijd is voor ‘nieuwe regels’. Klein in een reactie: ‘Allerlei tv-deskundigen wisten zeker dat dit experiment zou mislukken, maar dat is niet gebeurd. Mijn conclusie: zolang de inhoud goed is, is best veel mogelijk.’

Als in maart van dat jaar het land op slot gaat door de uitbraak van het coronavirus, ontpopt de Op1-studio zich prompt tot een van de belangrijkste nationale informatiecentra, met dagelijks gasten aan tafel die de bezorgde kijkers door de begindagen van de pandemie slepen. Viroloog Ab Osterhaus zit daarbij zó vaak aan tafel, dat er wordt gerept van ‘Ab1’. Het deert niet, want met dagelijks meer dan een miljoen kijkers kan niemand nog om Op1 heen. ‘Pandemiebonus’ of niet: het megalomane experiment lijkt geslaagd.

Anno 2024 leest het bijna als fictie. Van de positieve sfeer rondom het programma is ruim duizend uitzendingen later vrijwel niets over. Op1 is door de ongekende doorloop van presentatoren een duiventil geworden, de kijkcijfers zijn gehalveerd en de sfeer achter de schermen is aanhoudend ruzieachtig. Klein is na onthullingen over grensoverschrijdend gedrag bij DWDD vertrokken naar Talpa en omroep BNNVara is na inhoudelijke conflicten uit de samenwerking gestapt. Ook de NPO heeft er geen fiducie meer in: op donderdag 13 juni presenteren Welmoed Sijtsma en Jort Kelder de laatste uitzending, waarna Op1 plaatsmaakt voor een nieuwe talkshow van Sophie Hilbrand en Jeroen Pauw.

Nu is het bij tv-programma’s vaker een kwestie van komen en gaan, maar zelden voltrok een dood zich zo slepend en zo vol chagrijn als bij Op1. Al maanden sukkelt het programma op een drafje naar de finish, met gemiddeld zo’n 400 à 500 duizend kijkers.

Volgens kijkcijferdeskundige Tina Nijkamp heeft die halvering onder meer te maken met de sfeer, die eigenlijk nooit goed is geweest. ‘Een van de grootste problemen van Op1 was dat het een vrij deprimerende, donkere show was. Als je naar Op1 keek, kreeg je altijd het gevoel dat het leven niet leuk was, en dat we in een heel slecht land wonen. Zo’n latenightshow moet je juist een beetje vrolijk maken voordat je naar bed gaat. Maar als zoiets al een keer werd geprobeerd, was het vooral gemaakt positief, zoals Charles Groenhuijsen die in gesprek gaat met een volkszanger.’

Toch is Op1 jarenlang een talkshow waarin iedereen alles moet kunnen. Zo kan het gebeuren dat EO-uithangbord Tijs van den Brink in gesprek gaat met zangeres Merol (bekend van de hit Hou je bek en bef me), en moeten Paul de Leeuw en Astrid Joosten – ingehuurd om de vrijdagavond ‘vrolijk en luchtig’ te maken – plots de val van het kabinet-Rutte III bespreken. De Leeuw blikte er onlangs op terug in de Varagids: ‘Ik vond direct: dat kan ik helemaal niet, en vooral: dat moet ik ook niet willen. Mijn voorstel om in dit geval Jeroen Pauw of een andere journalistieke kanjer naast Astrid te zetten, werd afgewezen: ‘Nee, iedereen bij Op1 moet alles doen. Tijs van den Brink moet ook het Songfestival kunnen duiden!”

De Leeuw beschrijft zijn Op1-ervaring in datzelfde interview als ‘geboren zijn in een verkeerd lichaam’. En toch baart de familie continu nieuwe kinderen. Ook omroepen als VPRO en KRO-NCRV sluiten later in het project (tijdelijk) aan, met presentatieduo’s als Nadia Moussaid & Pieter van der Wielen en Sven Kockelmann & Talitha Muusse. Al snel zijn er zo veel presentatoren dat er op Wikipedia een speciale pagina wordt gemaakt: op de ‘Lijst van presentatoren van Op1’ prijken inmiddels 26 presentatoren, vier invalpresentatoren en zeventien verschillende duo’s.

De kijkcijfers lopen al vrij snel na de eerste maanden van de pandemie terug, en ook achter de schermen is het onrustig, blijkt in 2023 uit een onderzoek van de Volkskrant. Daarin gaat het over ‘falende bazen’, ‘waanzinnige verwijten’ en ‘aanhoudende spanningen’. Een conflict tussen eindredacteur Rachel Franse en (toenmalig) WNL-hoofdredacteur en penvoerder Bert Huisjes escaleert zodanig dat Franse het voor gezien houdt wegens een ‘onveilige werkomgeving’.

En waar de compromissenpolitiek van Op1 in eerste instantie lijkt te zorgen voor pluriformiteit, botst het achter de schermen steeds vaker door de profileringsdrang van de omroepen. Toch is dat precies waar de NPO op hoopt: BNNVara met een progressieve insteek, de EO wat meer levensbeschouwelijk, WNL ‘vrolijk- rechts’ en Omroep Max voor de ouderen. Maar wanneer de omroepen hun eigen stokpaardjes te veel berijden, botst dat steeds vaker met redactionele vrijheid en de agenda van andere omroepen. BNNVara trekt zich in de zomer van 2023 terug uit de samenwerking.

Zo wordt het pluriforme polderen uiteindelijk toch vooral aanmodderen, waarbij Op1 zowel voor als achter de schermen nooit één duidelijke lijn kan vinden. Nijkamp: ‘Een van de dingen waar ik me enorm aan stoorde, was dat er – zelfs na corona – nog maandenlang lege stoelen in het publiek stonden. Daarmee krijg je natuurlijk ook nooit sfeer. Toen ik zelf een keer te gast was, vroeg ik waarom niemand daar ooit wat aan deed, of er op z’n minst wat planten neerzette. Het antwoord was veelbetekenend: niemand wist wie daar precies over ging. Dat is slechts een van de vele voorbeelden waarom het gewoon niet werkt om met zoveel omroepen een programma te maken.’

Ook de kijker wordt in toenemende mate geconfronteerd met merkwaardige redactionele keuzen. De ene avond gaat het over oorlogen en de Congres-bestorming in Washington DC, het volgende moment zit zanger Xander de Buisonjé aan tafel te zingen met zijn zoontje. Omroepbaas Jan Slagter schuift aan als Sinterklaas om te sneren naar BNNVara, een eerder opgenomen uitzending over de Olympische Winterspelen leidt ertoe dat Kleintje Pils optreedt als Rusland op het punt staat Oekraïne binnen te vallen. Wanneer een gast struikelt in de uitzending, wordt dat door presentatoren Margje Fikse en Groenhuijsen op nogal knullige wijze becommentarieerd (‘Ze is aan het bloeden, en dat gaat niet goed.’)

De grootste controverse ontstaat als het programma live opneemt in het aanmeldcentrum in Ter Apel om de asielcrisis te duiden. Terwijl er aan tafel wordt gediscussieerd, zien we achter presentatoren Giovanca en Margje Fikse de asielzoekers achter hekken staan. Controversiële gasten als Maurice de Hond en oprichter van actiegroep Viruswaarheid Willem Engel? Bij Op1 kan er best een plekje worden vrijgemaakt.

Als de NPO in december 2023 definitief een streep zet door het programma, moeten medewerkers dat lezen in de krant. Presentator Fidan Ekiz reageert, live in de uitzending, woedend, en stelt dat ze het ‘zorgelijk vindt’. ‘We horen dingen als dat Op1 Wilders groot heeft gemaakt, en dat de publieke omroep een links-progressief blok moet vormen. Ik heb daar vragen over, en wil weten of dat klopt.’

Toch sukkelt Op1 na de ophef over het aangekondigde einde nog maandenlang door, omdat het alternatief pas klaarstaat na de zomer. Van enige lijn, zowel in de duo’s als in de inhoud, is allang geen sprake meer. Nijkamp: ‘Het is dapper dat de NPO heeft besloten om ermee te stoppen, al heeft het eigenlijk nog veel te lang door gesudderd. De laatste maanden was de bezieling helemaal weg, en waren er ook echt wel wat kwalijke beslissingen, zoals dat Thomas van Groningen, die bijna dagelijks aan tafel zat als politiek commentator, gewoon maar werd uitgeprobeerd als invalpresentator. Alsof je naar de regionale tv zat te kijken.’

Het resultaat na een kleine vijf jaar polderen, ruziën en aanmodderen is dat de opvolger van Jeroen Pauw ‘Jeroen Pauw’ heet (samen met Sophie Hilbrand). Een échte opvolger is nooit gevonden, al mogen Ten Napel, Kockelmann (geflankeerd door Van Groningen) en Van den Brink aan de slag met talkshows op de vrijdag- en zaterdagavond. Aan Pauw en Hilbrand de taak om de (jongere) kijker weer warm te maken voor een latenighttalkshow op NPO 1.

En Op1? Dat zal toch vooral de boeken ingaan als de talkshow van Kleintje Pils, Ter Apel, Sinterklaas Jan Slagter, en een Wikipedia-pagina met dertig presentatoren.

*Inderdaad, Op1 is volkomen verdwaald geraakt in de waan van de dag, ofwel presentatoren die zichzelf opblazen vanwege hun veelvuldige aanwezigheid in diverse talkshows. Verspilling van tijd voor politiek geïnteresseerde burgers. Terug naar Marcel van Dam met zijn legendarische ‘De Achterkant van het Gelijk’[i]

https://krant.volkskrant.nl/titles/volkskrant/7929/publications/2201/pages/38/articles/2057538/38/1

[i] https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Achterkant_van_het_Gelijk