• About
  • Angela Merkel is de enige in de EU en het Westen die Poetin afdoende kan bestrijden @fd @MicheleWaard @eu #rusland #nieuwekoudeoorlog @TimmermansEU
  • AquariusPolitiek is de politiek van deze nieuwe eeuw
  • De economische werkelijkheid is veel weerbarstiger dan de wetenschappelijke trends doen vermoeden #nrc #economie #bedrijvigheid #economischegezondheid
  • Jeroen Dijsselbloem, de EUROCRISIS
  • Knetterharde economische oorlog om de heerschappij van dataverzamelingen @fd #ICT/algoritme #list&bedrog #eu
  • Nieuwe strategie van de oppositie: zo bot mogelijk optreden, want als er ledenvergaderingen van partijen het referendum (vooralsnog) alleen als bron van ellende zien vanwege misbruik ervan, dan kun je die partijen van arrogantie en elitair gedrag beschuldigen die democratisering tegenhouden via het ‘almachtige’ referendum; ‘Bravo’, knap bedacht en uitgewerkt en uitgespeeld!
  • Verband tussen ‘verbetenheid’ en wereldvreemd/fundamentalistisch idealisme @fd @eu @podemos #politiekefilosofie
  • Wat hebben we geleerd na tien jaar financiële crisis? @nrc @CoenTeulings #vroegoflaatopnieuwfalen #economischetheorie
  • Wiebes is het probleem niet, maar de bureaucratie en de opgejutte massa in Groningen door SP en PvdA en blindheid politiek @trouw #groningergas @tweedekamer
  • ‘#IMF: meer groei in #China leidt tot meer risico’ #fd #mondialeeconomischeverhoudingen
  • ‘Burgerdienst in ruil voor baan’

AquariusPolitiek

~ De nieuwe wereld

AquariusPolitiek

Tag Archives: Energie

‘Maar we [Shell] kunnen niet doen wat ze [consumenten] niet willen’ @fd @ @reportfromNL ‏@shell

24 Wednesday Oct 2018

Posted by aquariuspolitiek in energietransitie, Fossielebrandstoffen, politiek, Shell

≈ Leave a comment

Tags

Energie, EU

‘Ik moet ervoor zorgen dat Shell geen dodo wordt’ (Bert van Dijk, Energie/fd, 24-10-18)

Shell investeert per jaar $1 mrd tot $2 mrd in schone energie, maar nog steeds ruim het tienvoudige in olie en gas. Koerst het megaconcern daarmee niet af op hetzelfde lot als Kodak, het fotobedrijf dat failliet ging omdat het te laat reageerde op veranderingen in de omgeving? Een gesprek met Jeremy Bentham, hoofd van Shells scenario-afdeling.

Mijn Tweet CITAAT: We hebben ook echt heel goed nagedacht over de energietransitie en veel steun gegeven aan ontwikkelingen die bijdragen aan de transitie, zoals het Akkoord van Parijs. Eind jaren tachtig praatten we al over klimaatverandering. We maa… https://fd.nl/ondernemen/1275118/ik-moet-ervoor-zorgen-dat-shell-geen-dodo-wordt?utm_source=nieuwsbrief&utm_campaign=fd- ochtendnieuwsbrief_SYSTEM.CAMPAIGNID_SYSTEM.MAILID&utm_medium=email&utm_content=20181024&s_cid=671 #FD null #waaruitblijktdat?

De film Climate of Concern werd destijds wereldwijd op scholen en universiteiten vertoond. Maar een film maken over de gevolgen van klimaatverandering is één ding, ernaar handelen is iets anders. Als Shell wist dat het gebruik van zijn producten schadelijk is voor het klimaat, heeft het bedrijf dan zelf geen verantwoordelijkheid om daar iets aan te doen? ‘We begrijpen klimaatverandering en hebben het er met onze klanten over. Maar we kunnen niet doen wat ze niet willen.’

Dit is een interessante slotzin, die in de jaren tachtig tot aan dit jaar van toepassing was en opging, totdat de aardbevingen in Groningen ons het bewijs leverden dat zomaar ‘boren in de bodem’ niet zo onschuldig bleek te zijn dan de ‘goegemeente’ dacht dat het was. Maar geologen en aardkundigen hadden ons er allang op gewezen dat het risicovolle activiteiten waren, maar het bedrijfsleven – en met name de fossiele industrie – heeft dat altijd genegeerd omdat de consument daarvan onkundig was en ook onkundig werd gelaten. Maar Shell had – zeker nu achterafgesproken – moeten weten dat zij het publiek beter had moeten informeren hoe ook met het oppompen van minerale producten ook veel gif zoals chemicaliën de grond in werden gespoten voor het frackingproces (https://www.bbc.com/news/uk-14432401 ).

Voor de traditionele en zeker ook de fossiele industrie werd gemakshalve gedacht dat de aardse bodem een levenloze want dode materie is, maar wat als zou blijken in de toekomst dan dit geenszins het geval is en we intussen de aarde hebben vernield. Ik ben me ervan bewust dat dit een ‘als-dan’ vraag en veronderstelling is waarop geen antwoord valt te geven aangezien onze wetenschappelijke (geologische) denken daarop niet is afgestemd, want die hypothese is onmeetbaar en dus onbeantwoordbaar. Maar de natuur blijkt nu andere middelen te hebben gevonden zoals de ontelbare natuurrampen van dit jaar en de tropische temperaturen van deze zomer in Europa, om ons wakker te schudden.

Mijn conclusie is dat Shell ondanks de goede bedoelingen van de afdeling Global Business Environment (GBE) zich te rationeel hiermee bezighoudt en binnen de vigerende wetenschappelijke paradigma’s van het nu. Dat is zinloos, want achterhaald, maar de wetenschappelijke business is te behoudend en conservatief om daarin verandering aan te brengen. Kortom, GBE kan niet out-of-the-box denken, althans dat kan worden afgeleid uit dit artikel. Dat is een gemiste kans. En ook de wil van de consument is een achterhaald standpunt omdat zij alleen het goedkoopste willen en dus volgt én gedraagt Shell zich als een gewillige slaaf van die mentaliteit. Nu al valt te voorspellen dat de huidige directie zich even snel als #MeToo tomeloos zal schamen om dit kortzichtige gedrag.

‘Iedereen die serieus analyses maakt, weet dat je de hele wereldeconomie binnen vijftig jaar opnieuw moet inrichten. Dat kan niet zonder CO₂-afvang. Een van de gevaren is dat Greenpeace uit oogpunt van socio-politiek populisme een visie promoot die het behalen van de doelstellingen die ze zelf zeggen na te streven, ondermijnt.’

Shell hanteert hier hetzelfde populisme dat zij Greenpeace verwijten en dat mag dit mammoetbedrijf kwalijk worden genomen. Alsof Greenpeace geen serieuze analyses maakt. Alleen alternatieve analyses waar Shell geen boodschap aan geeft. Enne, voor de goede orde: ik ben geen lid of donateur van Greenpeace om mijn onpartijdigheid te accentueren.

https://fd.nl/ondernemen/1275118/ik-moet-ervoor-zorgen-dat-shell-geen-dodo-wordt?utm_source=nieuwsbrief&utm_campaign=fd-ochtendnieuwsbrief_SYSTEM.CAMPAIGNID_SYSTEM.MAILID&utm_medium=email&utm_content=20181024&s_cid=671

 

In een perfect evenwichtig artikel wordt beschreven dat in #kernenergie niemand brood ziet @trouw

05 Monday Mar 2018

Posted by aquariuspolitiek in energietransitie, EU, kernenergie

≈ Leave a comment

Tags

Energie, EnergieWende

Niemand ziet brood in kernenergie (Daan Dijk, opinie/Trouw, 5-3-18)

Kernenergie is alleen nog te redden als er een seriematig te produceren, veilig ontwerp komt waarin de markt wil investeren, zegt zelfstandig adviseur Daan Dijk.

# Volgens Jan van Erp staat Nederland op een tweesprong. Of het gaat voor “een realistisch energiebeleid waarbij meer kerncentrales gebouwd worden. Of het land gaat door met het sprookje van duurzame windturbines en zonnepanelen”. Staat het Nederlandse energiebeleid echt op een tweesprong voor of tegen kernenergie? Zien we iets over het hoofd? Krijgt kernenergie geen faire kans?

# In de geliberaliseerde energiemarkt die ons land kent, stelt de overheid de kaders ten aanzien van veiligheid en milieu-impact. Daarnaast kan zij kansrijke, maar nog niet marktrijpe technologieën die maatschappelijk gewenst zijn, met subsidies ondersteunen. Het is vervolgens aan marktpartijen om initiatieven te nemen. En wat blijkt? Daar zit geen kernenergie bij.

Onder Rutte I leek het of Nederland toch voor kernenergie zou gaan. VVD en CDA waren voorstanders van kernenergie en liepen niet warm voor duurzame energie.

# De gedoogsteun van de PVV maakte politiek gezien de weg vrij voor kernenergie. Te beginnen met een kerncentrale van 1000 MW. Prijskaartje: een slordige 4,5 miljard euro. Er was nog slechts één probleem op te lossen: de financiering. De post ‘kerncentrales’ stond namelijk niet op de Rijksbegroting.

Staatsgaranties
# Tijdens een consultatiesessie met marktpartijen meende de directeur Energie van het ministerie van economische zaken dat bancaire financiering een eitje was. Dat bleek echter een illusie. Geen particuliere bank die erin wilde stappen zonder staatsgarantie. En inderdaad, nagenoeg alle kerncentrales ter wereld zijn gebouwd met overheidssubsidies en staatsgaranties.

Voor het eerst dat je kunt lezen in de krant dat een hoge ambtenaar rabiate onzin uitkraamt en dat het terecht hier benoemd wordt. Deze ambtenaar was bewijsbaar eenzijdig subjectief bezig en niet objectief zoals het hoort. Maar ja, die politieke cultuur kun je toch niet negeren? Haal je de koekoek, met dat oude politieke gebazel red je het land niet meer uit onoplosbare vraagstukken en zo kwijnt het land weg in de blubber. Weg met die 19e eeuwse cultuur! Gebruik eigentijdse wijsheid! Kernenergie is in de eerste plaats levensgevaarlijk vanwege het onverwerkbare afval en dat is al genoeg reden om in te zien dat de marktpartijen er ook niets mee aankunnen en dus volstrekt ongeschikt om de wereld met dat afvalprobleem op te zadelen, want het speelt overal. Maar het wordt mooi onder de pet gehouden. En zo kan iedereen dat ‘oplossen’. Maar niet heus. Afvoeren van kernenergie van de politieke agenda is de enige oplossing. Fukushima bewees dat: verkeerd bouwen op de verkeerde plek met zijn aardschollen direct tegen de Japanse kust aan! [https://www.mantzmedia.nl/handleiding-aardbeving-japan/]

# In democratische staten met een markteconomie is de bouw van kerncentrales inmiddels volkomen gestagneerd. Industriële giganten als Siemens hebben de productie van kerncentrales verruild voor die van windmolens. Het enige maatschappelijke voordeel van kernenergie, geen CO2-uitstoot, is niet meer uniek. De risico’s van kerncentrales zijn daarentegen nog altijd groot en vertalen zich in niet te behappen financiële risico’s.

# Heeft kernenergie nog toekomst? Misschien. Maar dan moet er wel iets fundamenteel veranderen, want tot nu toe nemen de kosten alleen maar toe. De doorbraak van succesvolle energietechnologieën zoals stoommachines, verbrandingsmotoren, gasturbines, warmtepompen, windmolens en zonnepanelen is historisch gezien altijd gebaseerd op betrouwbaarheid en betaalbaarheid. Innovatie en seriematige productie waren daarbij doorslaggevend. Wereldwijd zijn er nu zo’n 450 kerncentrales gerealiseerd maar er is nog altijd geen gestandaardiseerd commercieel ontwerp. Kernenergie zal alleen succesvol kunnen worden als er een seriematig te produceren, veilig en volkomen circulair ontwerp komt dat wel kan concurreren. Wellicht lukt dat met de op thoriumbrandstof gebaseerde kleine reactoren, waaraan in India en China gewerkt wordt. We zullen het zien.

Nooit een meer genuanceerd artikel als deze gelezen. Het publiek wordt eindelijk normaal, goed en fatsoenlijk voorgelicht.

# De wereldwijd geïnstalleerde windenergiecapaciteit overtreft die van kerncentrales. Nederland is het eerste land ter wereld dat offshore windlocaties uitgeeft zonder subsidie.

# Nederland staat gelukkig niet op een tweesprong, maar kan kiezen uit meerdere marktrijpe opties die zijn komen bovendrijven uit een – vergeleken met kernenergie – zeer beperkt gesubsidieerde innovatievijver. Dat is verstandiger dan te blijven wedden op één paard.

Bravo Trouw voor plaatsing van deze opiniebijdrage!

https://www.trouw.nl/opinie/niemand-ziet-brood-in-kernenergie~a992807e/

‘Het Nederlandse energiebeleid kan een stuk efficiënter en schoner’

27 Tuesday Feb 2018

Posted by aquariuspolitiek in Energie, EnergiebeleidEU/DenHaag, energietransitie, EU

≈ Leave a comment

Tags

Energie

Derck Koolen • Opinie/fd, 27-2-18

Opinie | Derck Koolen, London Business School en Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit Rotterdam

In de aanloop naar een nieuw Nederlands klimaat- en energieakkoord kwam minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat afgelopen week met meer details over de onderhandelingen om voor de zomer tot een akkoord te komen. Bijna 150 jaar nadat de eerste zonnecellen en elektrische windmolens werden uitgevonden, halen we in 2018 nog steeds geen 10% van ons totale energieverbruik uit hernieuwbare energie. Om versneld van het Groningse gas af te komen en de Europese doelstelling van 14% hernieuwbare energie in 2020 te halen, hebben we dus nog wel wat werk voor de boeg.

Maar al te vaak zien we echter dat de politiek voorbij lijkt te gaan aan de grote risico’s van een inefficiënte marktwerking bij de energietransitie. Van de ‘groen rechtse’ benadering van de energietransitie die Mark Rutte in 2008 naar voren bracht, blijft tien jaar later niet veel meer over. Het energiedebat dreigt zelfs verder gepolariseerd te worden, waarbij bijna alle partijen meedoen aan groen activisme en het creëren van onrealistische verwachtingen en doelstellingen.

Het potje van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat voor de subsidie Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) bedraagt dit voorjaar zo’n €6 mrd, gesteund door u en mij via een hogere energierekening. Dat is prima, ware het niet dat er daarbij bijna geen aandacht wordt besteed aan een efficiënte marktintegratie van duurzame bronnen en er allerlei averechtse grijze effecten mee worden gestimuleerd.

Er is wel degelijk een energietransitie gaande in Nederland. Zo wil de Rotterdamse haven voor de elektriciteitsproductie af van steenkool en zijn kolencentrales; zet de groei van elektrisch vervoer in de Randstad zich onverminderd door; en bouwt het Deense bedrijf Ørsted voor het eerst zonder subsidie voor de Nederlandse kust windparken. Bovendien hebben hernieuwbare bronnen natuurlijk het grote voordeel dat de wind en zon gratis zijn, en er dus geen dure kolen of gas uit het buitenland moeten worden ingekocht. Dit zijn allemaal positieve geluiden.

Maar tegelijkertijd krijgen we de laatste tijd ook om de haverklap te horen dat we als eindgebruiker meer zullen moeten gaan betalen voor onze energierekening. Dit jaar al met gemiddeld €70 per huishouden, en in 2030 zelfs zo’n €700 per jaar meer dan wat we nu kwijt, zo blijkt uit cijfers van het Planbureau voor de Leefomgeving. De grootste stijgende kostenpost zijn hierbij de heffingen die nodig zijn voor het stimuleren van klimaatmaatregelen en duurzame energieprojecten.

Bovenstaande tegenstrijdige berichten over de energietransitie tonen aan dat niet alleen de toename van duurzame bronnen de huidige energiemarkt ontwricht, maar zij tonen ook aan dat het beleid voor een duurzame integratie van hernieuwde bronnen tot nu toe onvoldoende doordacht was.
Dit beleid was teveel gericht op de oude traditionele markt waarin het nodig was om dure nieuwe technologieën, als zonnecellen en windmolens, te subsidiëren. Zonder subsidie zouden ze immers nooit competitief kunnen worden met de rest van de markt.

De laatste jaren zijn de ontwikkelingskosten van hernieuwbare bronnen echter sterk gedaald en groeit het aandeel van groene energie in de totale energiemarkt gestaag. Om een verdere groei van hernieuwbare bronnen te kunnen blijven stimuleren, moet er per saldo echter steeds meer subsidie naar hernieuwbare projecten gaan, aangezien de groothandelsprijs naar beneden wordt geduwd. Om voor het energienet voldoende flexibiliteit te garanderen en grote stroomuitvallen te voorkomen, betekent dit echter ook dat een deel van deze subsidie indirect naar grijze, dus níet-hernieuwbare, bronnen gaat. Althans, zolang er geen rendabele manieren zijn om energie langdurig duurzaam op te slaan en er meer aandacht komt voor groene flexibiliteit. Iets wat in het huidige energiebeleid amper aanwezig is.

Duidelijk is dat er voor het nieuwe Nederlandse klimaat- en energieakkoord deze zomer nog heel wat moet gebeuren. Niet met onrealistische doelstellingen en polemiek, maar met socio-economisch realisme. Daar heeft uiteindelijk ook de “gewone Nederlander” die wel wat voor het klimaat wil doen, maar daarbij wel op zijn portemonnee let, het meeste baat bij.

Eindelijk eens een van a tot z een relevant en zakelijk objectief verhaal over duurzame energie en de strijd met fossiele delfstoffenwinning.

[Derck Koolen is academische onderzoeker aan de London Business School en Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit Rotterdam.]

https://fd.nl/opinie/1243301/het-nederlandse-energiebeleid-kan-een-stuk-efficienter-en-schoner

Boeiende kanttekeningen van Wim Turkenburg op de opmerkingen van Jan Terlouw @volkskrant #energie #transitiefossielnaarduurzaam #politiek

17 Thursday Aug 2017

Posted by aquariuspolitiek in Energie, energietransitie, politiek

≈ Leave a comment

Tags

Duurzaamheid, Energie

Jan Terlouws peuleschil is loodzware opgave (Wim Turkenburg, Opinie & Debat/de Volkskrant, 17 augustus)

# De conclusie is duidelijk: overstappen op honderd procent duurzame energie, voornamelijk uit zon en wind, is onmogelijk binnen tien jaar te realiseren. Daarvoor hebben we de apparatuur, de energie, de mankracht, de infrastructuur, het geld en de maatschappelijke flexibiliteit niet.

Ook binnen dertig jaar is het, met de huidige kennis, kosteneffectief niet mogelijk. Daarom zullen we, om de klimaatdoelstelling van Parijs te halen, ook andere technieken moeten inzetten, waaronder het afvangen en opslaan van koolstof bij het gebruik van fossiele brandstof. Daarnaast zullen we het teveel aan CO2 dat in de lucht zit er de komende tientallen jaren weer uit moeten halen.

Met deze duidelijke opmerkingen zal ik niet de enige zijn die benieuwd is naar de reactie en kanttekeningen van Jan Terlouw hierop. Maar wat ook duidelijk is dat dit soort opiniebijdragen een veel effectievere dialoog met de samenleving opleveren dan de politieke debatten in de Kamer; vanwege de vastgeroeste opvattingen van zowel de fracties als de slaapverwekkende spreektoon van de huidige demissionaire minister van Economische Zaken. Laten we daarom nu weer een brede maatschappelijke discussie gaan voeren wat voor beleid effectief is en in dat kader gevoerd moet worden om een duurzaam energiebeleid van de grond te tillen. Het liefst binnen het gemiddelde tussen genoemde 10 en 30 jaar.

https://www.volkskrant.nl/opinie/jan-terlouws-peuleschil-de-overstap-op-hernieuwbare-energie-is-een-loodzware-opgave~a4511520/

[Archief 2016] ‘In Fukushima houden alleen robots het een paar uur uit’ @nos #kernenergie #kernrampFukushima #verbodnoodzakelijk

12 Saturday Aug 2017

Posted by aquariuspolitiek in alternatief is kernfusie, EU, kernenergie, kernramp

≈ Leave a comment

Tags

Duurzaamheid, Energie

Het is vijf jaar geleden dat na een tsunami bij Fukushima een grote kernramp plaatsvond. En nog altijd is de straling daar zó hoog dat een persoon met beschermende kleding het geen uur uithoudt. Daarom werden de afgelopen jaren robots de centrale ingestuurd. De robots houden het enkele uren langer vol, maar gaan keer op keer kapot door de straling.

Kun je nagaan hoe sterk die straling is, en dan wordt die stralingscapaciteit nog steeds verzwegen door autoriteiten en wordt kernenergie nog steeds als duurzame energie gezien. Bestuurders en politici zijn knettergek.

En dat is een probleem: de robots moeten radioactief materiaal opruimen, maar vallen vaak tijdens hun werk stil. En niemand die ze uit de kerncentrale kan halen. Daar moet weer een robot voor naar binnen worden gestuurd. Het gaat allemaal heel erg langzaam.

De schade

Op 11 maart 2011 werd Japan getroffen door een aardbeving en een daaropvolgende tsunami. De natuurramp had een meltdown in kerncentrale Fukushima tot gevolg. Bijna 16.000 mensen kwamen om het leven, ruim 6000 raakten gewond en vijf jaar later zijn nog steeds meer dan 2500 mensen vermist. Vandaag wordt de ramp herdacht.

Door de ramp kwamen 4,4 miljoen huishoudens zonder elektriciteit te zitten en 1,5 miljoen huishoudens zonder drinkwater. Uit een rapport van de Japanse overheid blijkt dat 127.290 gebouwen volledig ingestort zijn, 272.788 zwaar gehavend en nog eens 747.989 gebouwen raakten beschadigd.

Video afspelen

 

Terugblik: kernramp Fukushima (2011)

Een oplossing voor het opruimen van het radioactief materiaal lijkt nog niet in zicht. Tepco, het bedrijf waarvan de kerncentrale is, dacht het probleem op te kunnen lossen met een ondergrondse ijsmuur, maar ook die is nog steeds niet klaar. Nu, vijf jaar na de ramp, is het nog altijd niet gelukt om het lekken van radioactief afval tegen te gaan.

Een tweede reden dus om kernenergie niet op de lijst van duurzame energie te plaatsen. Specialisten belazeren ons als burgers dus tot en met.

Hoe moet ijsmuur werken?

De ondergrondse ijsmuur wordt gecreëerd door buizen onder de aarde te plaatsen en deze te laten bevriezen – een beetje zoals ijs bij een schaatsbaan gemaakt wordt. Hierdoor bevriest de ondergrond en zou er geen radioactief materiaal in het grondwater terecht kunnen komen. Tepco heeft onlangs gemeld dat dit plan achterloopt op schema en dat het “moeilijker blijkt dan gedacht”.

Er lekt niet alleen radioactief materiaal uit de centrale, het gebied eromheen is onbewoonbaar. De straling is te hoog. De ontmanteling van Fukushima kan nog tientallen jaren duren, verwacht de Japanse overheid.

Betrokken wetenschappers en ingenieurs zijn dus halve criminelen vanwege hun valse voorlichting.

https://nos.nl/op3/artikel/2092029-in-fukushima-houden-alleen-robots-het-een-paar-uur-uit.html, 11-03-2016

 

 

‘Hoe de warmwaterbel onder Nederland ons gaat verwarmen’: eindelijk is het zover

25 Tuesday Jul 2017

Posted by aquariuspolitiek in Duurzaamheid, Energie, energietransitie, geothermie

≈ Leave a comment

Tags

Energie

Aardwarmte in plaats van aardgas

Schone energie die, als je het goed plant, eeuwig beschikbaar blijft. En we zitten erbovenop. Aflevering 3 van De Groene Revolutie: Nederland verwarmen met aardwarmte.

Door: Rene Didde, de Volkskrant, 25 juli 2017

Groene revolutie maar hoe dan?

De overgang naar een duurzame economie in Nederland is nu echt ingezet. We volgen het vallen en opstaan van pioniers en andere aanjagers op de voet.

‘Het is heel bijzonder’, zegt mevrouw Weerheim (81). ‘Je snapt er aanvankelijk niets van. Ze boorden buizen onder de weg, en zelfs onder deze flat. Er stroomt warm water doorheen.’ Het ruime appartement van mevrouw en meneer Weerheim in Pijnacker wordt niet verwarmd met aardgas of uit een elektrische boiler. Nee, het is warm water dat diep uit de aarde wordt opgepompt en van daar naar hun radiatoren wordt geleid. Meneer Weerheim (85) vindt het ‘behaaglijke en constante‘ warmte. Het warmwater dat de cv van de Weertheims vult, komt van tuinder Ammerlaan, hier verderop in het Westland.

De warmte van de aarde is eeuwig beschikbaar

Aardwarmte of geothermie is niets minder dan de belofte van een nieuw Groningenveld, maar dan met warm water of zelfs stoom in plaats van aardgas. ‘Of beter, verschillende kleine warmwatervelden verspreid over het land‘, zegt Frank Schoof, directeur van het Platform Geothermie in Delft.

En anders dan het aardgas zijn de warmwaterbronnen niet van fossiele oorsprong. Mits goed gepland, is de warmte van de aarde eeuwig beschikbaar. En bij het oogsten van de warmte komt amper CO2 of vervuiling vrij, aldus Schoof. Bovendien kan geothermie cruciaal zijn om autonoom te blijven ten opzichte van wispelturige energielanden als Rusland en het Midden-Oosten.

  1. Je kunt er zelfs mee douchen

Daar toont tuinder Leon Ammerlaan het geheim van de aarde

Douchen en warm water tappen is technisch ook mogelijk met de aardwarmte, maar dat gebeurt nog niet bij de familie Weerheim. ‘De elektrische boilers waren nog niet afgeschreven en vervanging is te kostbaar’, zegt Arne Swank, hoofd vastgoed van Rondom Wonen. De kleine woningcorporatie gaat later dit jaar verderop drie nieuwbouwcomplexen met 66 woningen bouwen. ‘En die zullen warm tapwater van zestig graden of meer ontvangen.’

Die nieuwe flatwoningen worden aangesloten op dezelfde bron, 2 kilometer verderop bij glastuinbouwbedrijf Ammerlaan. Daar toont tuinder Leon Ammerlaan het geheim van de aarde. ‘Kijk, hier komt een buis met water met een temperatuur van ruim 70 graden boven. En die buis daar brengt het water van 20 graden weer terug naar 2,2 kilometer diepte‘, wijst Ammerlaan. Het verschil van 50 graden warmte wordt geoogst door het aardwater door een warmtewisselaar te laten lopen, waar de overdracht naar het stadswarmtenet plaatsvindt.

Het 150 miljoen jaar oude water pompt Ammerlaan op met soms 200 duizend liter per uur. Dat bleek meer dan genoeg voor zijn zes hectare kassen, waar hij interieurplanten als palmen en yucca’s kweekt. ‘Ook een sporthal, zwembad en school zijn samen met de 470 woningen meteen aangesloten, net als een buurman met acht hectare kassen’, zegt Ammerlaan. Later dit jaar komen er nog andere glastuinbouwbedrijven bij.

  1. Maar prikken we de aarde niet lek?

Uit onderzoek uit de aardgasindustrie en uit – peperdure – boringen, blijkt dat heel Nederland over warmwaterbellen als die van Ammerlaan beschikt. Als andere tuinders soortgelijke coalities met woningbouwverenigingen, particulieren en kantoren beginnen, zijn we de aarde dan niet aan het lek prikken? Kan het Westland niet gaan zakken? Zowel Ammerlaan als Schoof bezweert van niet. ‘Per kerende buis brengen we evenveel afgekoeld water terug in de aardlaag als we eruit trekken. Er zijn nog nooit verzakkingen bij dergelijke diepe geothermieprojecten opgetreden‘, aldus Frank Schoof.

Het Staatstoezicht op de Mijnen denkt daar minder luchtig over. Recentelijk stelde het adviesorgaan van de regering dat de risico’s bij het boren naar geothermieputten ‘vergelijkbaar zijn met die in de olie- en gaswinning‘. De geothermiesector, pas tien jaar oud, moet volwassen worden. Het Staatstoezicht adviseert ‘terughoudendheid met geothermie in gebieden waar aardbevingen voorkomen als gevolg van de gaswinning‘.

Het water is gratis, maar de boringen kosten meer dan 3 miljoen euro

Schoof wijst erop dat de bron na dertig tot veertig jaar minder warm water gaat afgeven. ‘Erg is dat niet’, zegt hij. ‘We kunnen dan verderop een nieuw reservoir aanboren. Het gesloten warmtereservoir is na honderd jaar of meer ongeveer op de oude temperatuur. Die kun je dan weer aanspreken. Als we het goed plannen, kan Nederland eeuwen vooruit.’

Tuinders als Ammerlaan vormen voorlopig de voorhoede. Ze zijn op zoek naar een duurzame warmtebron met een stabielere prijs dan aardgas. Toch is het nog geen vetpot. Ammerlaan moest menigmaal naar de bank. ‘Het water is weliswaar gratis, maar de boringen kosten meer dan 3 miljoen euro per stuk. Als je misboort, kom je na een omslachtige procedure in aanmerking voor een vergoeding van de overheid.’

Ook de infrastructuur tussen zijn warmteput en de woningen als die van de familie Weerheim is prijzig. Ammerlaan heeft zelf geïnvesteerd in de buizen, maar op termijn kan hij aansluiten op de zogeheten Warmterotonde Zuid-Holland. Dat netwerk van warmwaterbuizen moet in 2020 liefst 350 duizend woningen en kantoren en duizend hectare glastuinbouw voorzien van warmte. In Rotterdam is al een deel aangelegd. Nu nog voedt afvalbedrijf AVR een buizenstelsel met de restwarmte die bij de verbranding van afval ontstaat. En er is restwarmte genoeg bij de industrie in het Rijnmondgebied. Als die allemaal aantakken, kan het net worden uitgebreid en kunnen woningen en kantoren in Den Haag, Leiden, Delft en Dordrecht ermee worden verwarmd.

  1. miljoenen huishoudens kunnen worden verwarmd

Alle woningen van het aardgas afhalen, zal 100 miljard gaan kosten

In de Metropoolregio Amsterdam, die zich uitstrekt van IJmuiden tot Almere, werkt ‘warmteregisseur’ Jan van der Meer aan soortgelijke ambities. ‘Warmtenetten hebben de potentie om 30 tot 50 procent van de 7,7 miljoen Nederlandse huishoudens van warmte te voorzien‘, zegt Van der Meer, die ook in de regio Nijmegen en Arnhem warmteregisseur is. Vooral in steden met veel hoogbouw heeft een warmtenet kansen.

Alle woningen van het aardgas afhalen, zal 100 miljard of meer gaan kosten, aldus Van der Meer. ‘Ik vergelijk het vaak met de wederopbouwperiode na de oorlog. Toen heeft Nederland soortgelijke bedragen geïnvesteerd. De energietransitie van nu vraagt hetzelfde. Gasleidingen eruit, warmtenetten erin, elektriciteitsleiding verzwaard in geval woningen geheel elektrisch worden verwarmd.’

De afvalovens zullen steeds minder te doen krijgen

De bestaande warmtenetten worden meestal gevoed met warmte die vrijkomt bij de elektriciteitsproductie, soms door aardgas te verbranden. Ook de warmte van afvalverbranders als ARN in Nijmegen vindt haar weg naar warmtenetten. ‘ARN kan met 35 duizend huishoudens bijna de helft van de woningen in Nijmegen van warmte voorzien. Bij industrie als Tata Steel in IJmuiden verdwijnt die warmte nu ongebruikt naar de lucht en het water. Die komt in de Metropoolregio mooi van pas.’

Afval zal steeds meer worden hergebruikt, dus de afvalovens zullen steeds minder te doen krijgen, beseft Van der Meer. ‘Op termijn kan aardwarmte de rol van industriële restwarmte overnemen. Elke kilometer die je dieper de aarde in gaat, stijgt de temperatuur met 30 graden. Op een diepte van 3 kilometer heb je al bijna stoom.’

600 duizend huishoudens, nog geen 10 procent van Nederland, krijgen warmte van een warmwaternet. Er zijn in Nederland 12 grootschalige warmtenetten met 230 duizend aansluitingen. Energiebedrijven als Nuon, Eneco en Essent leveren daarvoor warmte. Dat doen ze ook voor 300kleinschalige netten. Dan zijn er nog 6.600 kleinschalige netten eigendom van woningcorporaties, vve’s en projectontwikkelaars. Die kleine netten leveren warmte voor bijvoorbeeld een flat, of een tiental huizen in een blok.

Voor het zover is, moet nog veel onderzoek plaatsvinden. ‘Van ongeveer tweederde van Nederland weten we nog weinig van aardwarmte, onder andere in de regio Amsterdam’, zegt onderzoeker Benno Schepers van CE Delft, een onderzoeksbureau gespecialiseerd in duurzaamheid. Toch denkt ook Schepers dat de aardwarmte over twintig jaar miljoenen woningen kan verwarmen. ‘Ongeveer 50 procent van de huishoudens is geschikt voor een warmtenet, vooral in de Randstad.’

En het mag dan wat kosten, zo’n nieuw net levert ook wat op. CE Delft becijferde dat de Warmterotonde in Zuid Holland 4,5 miljard euro gaat kosten, maar gedurende haar levensduur 5 miljard euro oplevert in de vorm van besparing op aardgas, vermeden kosten aan het gasnet en een betere luchtkwaliteit.

Een nadeel lijkt wel dat een hele wijk mee moet doen met een warmtenet. Wat als een huiseigenaar eigenwijs denkt in warmte te voorzien met een zonneboiler, warmtepomp en zonnepanelen? ‘Gemeenten moeten keuzen maken per wijk en samen met bewoners tot besluiten komen‘, zegt Gijs de Man, voorzitter van brancheorganisatie Warmtenetwerk en directeur van het warmtebedrijf Purmerend. ‘Valt de keus op een warmtenet, dan kan een bewoner best voor helemaal elektrisch kiezen, maar dan moet hij de kosten voor de extra infrastructuur zelf betalen.’

Volgens De Man is er bij de verduurzaming van warmtenetten ook nog een slag te maken met biomassa. ‘Hier in Purmerend verstoken we snoeiafval van Staatsbosbeheer in een verbrandingsketel. Daarmee leveren we 80 procent van de warmte van het net. Uiteindelijk gaan we naar geothermie, de ultieme duurzame bron, met nul CO2-emissie.’

  1. Maar ‘dan moet de overheid wel de regie nemen’

Willen we er in de aardgasloze toekomst net zo warmpjes bij zitten als in het fossiele Slochteren-tijdperk, dan moet de overheid wel de regie nemen, zegt Frank Schoof. ‘Te beginnen door geen nieuwe aardgasleidingen meer aan te laten leggen en meer onderzoek naar geothermie te stimuleren. Ik zie ook een ‘100-puttenplan’ voor kansrijke velden in Nederland voor me. Als de overheid dit initieert, zal het belanghebbend bedrijfsleven investeren, inclusief de industrie die stoom nodig heeft. Het moet klaar zijn voordat het Energieakkoord in 2023 afloopt. Dan weten we tenminste hoe we verder kunnen.’

Bij aardwarmte ontbreekt het nog aan beleid en maatregelen, zegt ook warmteregisseur Jan van der Meer. ‘Die moeten er komen. Zonne- en windenergie kennen al jarenlang subsidieregelingen en voorlichtingscampagnes, waardoor we op steeds meer daken panelen zien. En wat ook helpt is natuurlijk een forse verhoging van de aardgasprijs, want er is vrijwel niet tegen de huidige gasprijs te concurreren.’

Twee alternatieven voor aardwarmte

Behalve warmtenetten zouden woningen ook helemaal op elektriciteit van de zon kunnen: all-electric. De voorwaarden zijn dat het om zeer goed geïsoleerde (nieuwbouw)woningen betreft met voldoende dakoppervlak voor zonnepanelen. De verwarming en het warme douchewater komen van een warmtepomp die energie uit de bodem of uit de lucht haalt en met een beetje elektriciteit opwerkt tot het gewenste niveau. Ongeveer 50 procent van de woningen kan all-electric.

Een ander alternatief is groen gas dat ontstaat door vergisting van bijvoorbeeld rioolslib, mest en groente- en fruitafval. Opgewerkt tot de kwaliteit van aardgas kan het gewoon in het bestaande aardgasnet en de bestaande ketels. Nadeel is dat niet meer dan 10 procent van de woningen met groen gas zijn te verwarmen. Het ligt meer voor de hand groen gas te benutten voor de industrie en de transportsector.

© de Volkskrant

https://www.volkskrant.nl/economie/hoe-de-warmwaterbel-onder-nederland-ons-gaat-verwarmen~a4507881/

‘Klimaat ondergrondse energiewinning is verziekt’, maar vragen blijven @fd #energie #duurzaam

21 Friday Jul 2017

Posted by aquariuspolitiek in Energie, energietransitie

≈ Leave a comment

Tags

Energie

Klimaat ondergrondse energiewinning is verziekt (Bert van Dijk en Carel Grol, In het nieuws/fd, 21 juli)

# Het klimaat voor ondergrondse energiewinning in Nederland is verziekt. Traditionele olie- en gasbedrijven staan onder druk door lage inkomsten en vooral door groeiend wantrouwen bij het grote publiek. Bij geothermiebedrijven, de groeiende sector van aardwarmte, is de veiligheidscultuur zwak.

Deze ‘zwakte’ komt in dit artikel slecht tot uiting. De vraag is eerder of de onder druk staande traditionele sector geen gelegenheidsargument is, maar waarschijnlijk wordt bedoeld dat nieuwe technieken om hoge investeringskosten vragen en dat is dus bij uitstek een subsidiekwestie die door de overheid kan worden geregeld omdat anders de Parijse klimaatnormen niet gehaald worden. Ons land is te lang verslaafd geweest aan de fossiele brandstoffen, waarschijnlijk doelbewust veroorzaakt door onze nationale trots Shell, die er flink aan verdiend heeft.

Deze waarschuwing komt van Harry van der Meijden, inspecteur-generaal van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). ‘We willen allemaal naar schone energie. Dat is goed. Alleen verwacht ik dat we fossiele energie nog decennia nodig hebben’, zegt hij.

Van der Meijden laat zich in dit artikel als een somberman kennen en de vraag is of hij geen informatie heeft ingewonnen bij alle klimaat- en energiefaculteiten in ons land. Het publiek is immers niet duidelijk te maken in deze tijd van grootschalige en technisch snel ingevoerde innovaties dat we ‘nog decennia fossiele energie nodig hebben’. Dus als zo’n opmerking wordt gemaakt dient die op z’n minst te worden toegelicht en door de verslaggevers te worden doorgevraagd.

Van der Meijden constateert enerzijds dat feiten en meningen over ondergrond en mijnbouw door elkaar lopen en dat anderzijds die feiten lastig te achterhalen zijn. Op instigatie van SodM heeft minister Kamp de gaswinning in het Groningenveld met 10% verlaagd, naar 21,6 miljard kuub. Minder gaswinning betekent minder aardbeving. ‘Dat verband is duidelijk, maar er is nergens een model om bevingen accuraat te voorspellen‘, zegt de inspecteur-generaal.

Te vaag.

Over de technieken van de toekomst, wind op zee en geothermie, is Van der Meijden gereserveerd. SodM is ook toezichthouder voor de gasvelden in de Noordzee, en gaat dat daarom ook doen voor windparken op zee. Die windparken worden voor steeds minder geld aangelegd. ‘Er wordt gesproken van een race naar de bodem. Dan gaan voor mij alle seinen op rood.’ Want, zegt de toezichthouder, als er alleen maar gestuurd wordt op kosten dan kan de veiligheid in het geding komen.

Tegenover deze ‘scherpe uitspraken’ past maar één reactie: laat duurzame energie, zoals deze moeilijk winbare wind op zee en geothermie gewone, ‘ouderwets-moderne’ nutsbedrijven worden omdat deze winning niet aan de markt kan worden overgelaten. Er kan geen sprake zijn dat er moet worden geconcurreerd tegen fossiele winning die verleden tijd is. deze passage is kortom te voorzichtig van de kant van de inspecteur-generaal, die namens de Nederlandse bevolking hoort te spreken.

Wankele plannen voor calamiteiten

# Hetzelfde geldt voor geothermie, waarbij energie wordt gehaald uit het temperatuurverschil tussen het aardoppervlak en dieper gelegen warmtereservoirs. Aardwarmte wordt nu nog op kleine schaal toegepast, voornamelijk bij tuinders. ‘Op dit moment is het gewoon niet goed genoeg‘, zegt Van der Meijden. De calamiteitenplannen van veel bedrijven zijn wankel, net als hun financiën. Als alles zo goedkoop mogelijk moet, dreigt het gevaar dat ondeugdelijk materiaal of ondeskundig personeel wordt ingezet. SodM besteedt veel tijd aan de controle van wat nu nog een minuscule bedrijfstak is. ‘Op termijn is dat niet vol te houden.’

Dit komt neer op totale onzin vanwege de verkeerde prioriteitstelling en waarschijnlijk verkeerd rijksbeleid. Dan zijn alle Kamerdebatten van afgelopen seizoen voor niets geweest. Hierover zal de Kamer na het reces een debat moeten aanvragen.

‘De ondergrond is een jungle’

# Geothermie is een groeimarkt. Overal in Nederland kijken bedrijven en gemeentes hoe ze aardwarmte kunnen toepassen. Geothermie is duurzaam en kan dus een belangrijke rol spelen in de energietransitie. ‘Hoe meer we als samenleving willen doen met de ondergrond, hoe meer wij moeten opletten‘, zegt Van der Meijden. ‘Olie, gas, zout, water, aardwarmte: overal wordt geboord. Daarvoor heb je deskundigheid nodig.’

Ons land heeft dus te lang zitten slapen met onze aardgasreserves, en klaarblijkelijk is er nooit een plan B ontwikkeld om de overschakeling mogelijk te maken naar een energietransitie als de fossiele voorraden zouden zijn uitgeput. En een gemiddelde burger denkt waarschijnlijk ook dat alle genoemde sectoren (‘Olie, gas, zout, water’) verschillende technieken vereisen. Kortom, de conclusie is zelden zo’n oppervlakkig interview met een topambtenaar gehouden. Schande.

https://fd.nl/ondernemen/1210880/klimaat-voor-ondergrondse-energiewinning-is-verziekt

 

Shell lijkt eindelijk stap naar niet-fossiel te maken @parool #duurzaamheid

03 Friday Feb 2017

Posted by aquariuspolitiek in Fossielebrandstoffen, fossielversusduurzaam, Shell

≈ Leave a comment

Tags

Duurzaamheid, Energie, transitie

Shell lijkt eindelijk stap naar niet-fossiel te maken (David Bremmer, NIEUWS/Het Parool, 3 februari)

Shell wil veel meer doen in duurzame energie gaan doen. Die ambitie sprak ceo Ben van Beurden uit bij de presentatie van de teleurstellende jaarcijfers over 2016.

# Maar gisteren liet de ceo van Nederlands grootste bedrijf er geen twijfel over bestaan: Shell wil ook op het gebied van niet-fossiele energie een grote, zo niet de grootste speler te worden. “Wij staan midden in een energietransitie die niet te stoppen is. We willen daarin geen defensieve positie innemen.”

Het klinkt enigszins dubbelhartig om te lezen dat Shell zowel op het vlak van de fossiele brandstof de grootste wil blijven als nu vanwege de transitie ook duurzame energie, maar laten we dit bedrijf het voordeel van de twijfel geven. De traditionele productie van Shell is zo fors op fossiel ingezet, dat dat niet van de ene op de andere dag kan worden omgezet in duurzame. In ieder geval is het positief te horen dat de energietransitie ‘niet te stoppen is’, en dat kan als winstpunt worden gekwalificeerd. Nu maar afwachten hoe snel Shell de overstap zelf kan maken naar volledig duurzaam, want zelfs Shell zal ontdekken dat fossiel helemaal uit de markt zal verdwijnen. Daar valt niet aan te ontkomen, maar zover is het inzicht nog niet gevorderd. Verslaving aan fossiel zullen we maar zeggen….

Complexiteit van #energiebeleid @fd #volgendekabinettenbijtentandeneropstuk

19 Thursday Jan 2017

Posted by aquariuspolitiek in Energie, EnergiebeleidEU/DenHaag, energietransitie

≈ Leave a comment

Tags

Energie, energiebronnen

‘Onderzoek pleit tegen sluiting kolencentrales’ (Carel Grol en Alexander Weissink  • Economie & Politiek/fd, 19 januari)

Het beste scenario voor de Nederlandse kolencentrales is niet sluiting, maar verdere verduurzaming. De CO2 die uitgestoten wordt zou opgeslagen kunnen worden in oude gasvelden en er kan biomassa bijgestookt worden; dat is relatief goedkoop en het levert de meeste besparingen van broeikasgassen op.

Dat staat in een nog niet bekendgemaakte studie van Frontier Economics die is ingezien door deze krant. In verschillende scenario’s wordt de toekomst van de Nederlandse kolencentrales geschetst.

Politiek is ernstig verdeeld

Politiek Den Haag is verdeeld over de toekomst van kolencentrales. Coalitiepartijen PvdA en VVD staan lijnrecht tegenover elkaar. Staatssecretaris DIjksma voor Milieu (PvdA) wil dat meer centrales dicht gaan en zet in op sluiting van de Hemwegcentrale in Amsterdam. Minister Kamp van Economische Zaken (VVD) zegt dat de beoogde CO2-reductie van 25% in 2020 te halen is zonder extra kolencentrales stil te leggen.

Algehele sluiting kolencentrales kost €7 mrd

In het onderzoek van het Duitse bureau Frontier Economics, dat inclusief de bijlagen zo’n 200 pagina’s telt, zijn in opdracht van het kabinet verschillende mogelijkheden uitgewerkt. Sluiting van alle kolencentrales per 2020 zou € 7 mrd kosten. Dat is exclusief de compensatie van de eigenaren van de kolencentrales. Andere scenario’s zijn een geleidelijke sluiting van kolencentrales en betere bepaling van de prijs van CO2.

Minder steenkool hier, meer bruinkool daar

De studie is weliswaar grondig, maar ook voor meerdere interpretaties vatbaar. Een van de twistpunten is het zogeheten waterbedeffect. Als in Nederland de nieuwste kolencentrales sluiten, zal er elders in Europa meer CO2-uitstoot komen doordat Nederland energie uit vervuilende buitenlandse kolencentrales zal importeren. Simpel gezegd: minder steenkool hier, is meer bruinkool in Duitsland.

Nederlandse beperking ‘zullen voor het overgrote deel worden tenietgedaan door stijging van emissies in het buitenland‘, zegt VEMW, de belangenbehartiger voor zakelijke energiegebruikers.

Greenpeace denkt er anders over

Dat staat haaks op de visie van Greenpeace. ‘Bij sluiting van Nederlandse kolencentrales zal de productie in binnen- en buitenland voor het overgrote deel worden overgenomen door gascentrales’, stelde die milieuorganisatie. Dat zou leiden tot een ‘aanzienlijke CO2-reductie‘ op Europees niveau, aangezien gascentrales veel schoner zijn dan kolencentrales.

Is afvang en opslag van CO2 betaalbaar?

Ook is er onduidelijkheid over de betaalbaarheid van afvang en opslag van CO2, ook bekend als CCS (carbon capture and storage). Dit is nu nog een experimentele techniek. In Rotterdam komt ‘Road’, een project om jaarlijks een miljoen ton CO2 van twee nieuwe kolencentrales op de Tweede Maasvlakte op te slaan, al jaren niet van de grond. Ondanks toegezegde subsidie uit Den Haag en Brussel, stellen de eigenaren van de energiecentrales, Engie en Uniper, de definitieve investeringsbeslissing telkens uit omdat de businesscase niet sluitend is.

En wie gaat het betalen?

Zeker is dat CCS een prominente rol speelt in het beleid. De overheid en het bedrijfsleven moeten een ‘CCS-routekaart samenstellen op om vast te stellen welke risico’s en barrières er zijn voor investeren in CCS’, stond in de Energieagenda die vorige maand naar buiten kwam. Er werd gehint op een ‘nationale financieringsinstelling, om zo meerdere demonstratieprojecten te realiseren, ook in de industrie’.

Maar daarmee blijft de vraag bestaan: wie gaat het betalen? En dus ook of er subsidie moet gaan naar CCS. Kunnen energiemaatschappijen zelf opdraaien voor de kosten, of is opslag zo duur dat het energieopwekking daarmee onrendabel maakt?

Kamp en Dijksma misschien toch op één lijn

Naar verwachting zal daar vrijdag meer over bekend worden. Het kabinetsbesluit over de toekomst van de kolencentrales zal dan zoals beloofd naar de Tweede Kamer gaan. Kamp en Dijksma, eerder nog op ramkoers, hebben dus nog maar heel even om tot overeenstemming te komen.

https://fd.nl/economie-politiek/1183508/verduurzaming-kolencentrales-lijkt-beste-oplossing

Kan groene kernenergie het klimaat redden? ‘Groen’ is in dit artikel eenzijdig begrip @fd #duurzame-energie #kernenergie @DiederikSamsom

19 Saturday Nov 2016

Posted by aquariuspolitiek in Duurzaamheid, EU, fossielversusduurzaam, kernenergie, Uncategorized

≈ Leave a comment

Tags

Duurzaamheid, Energie, transitie

Remco de Boer  • Katern Morgen/fd, 19 november

Remco’s CO2-tournee

Nederland hangt met 5% schone energie onderaan op de Europese ranglijsten. In 2020 moet dat percentage van Brussel 14% bedragen. En dat is nog maar het begin: in 2050 willen de Tweede Kamer en de regering een volledig duurzame energievoorziening.

Die overgang van overwegend fossiele naar volledig schone energie raakt onze samenleving tot in de haarvaten. Remco de Boer reist voor het FD langs wind- en zonne­parken, bio­massa- en getijdencentrales, en doet maandelijks ­verslag van de energie­transitie in FD Morgen, op BNR Nieuwsradio en in Energeia, de informatiedienst voor energie­professionals.

# Een bezoek aan de kerncentrale in Borssele heeft een hoog James Bond-gehalte. Wie aan de rand van het bassin met splijtstofstaven staat, wordt aan een groot aantal veiligheidsmaatregelen onderworpen – maatregelen die gemakkelijk angst kunnen inboezemen, maar die tegelijkertijd zorgen dat kernenergie per opgewekt kilowattuur (kWh) een van de veiligste energievormen is.

‘Een van de veiligste energievormen’ is binnen deze context een misleidende formulering. Dat ‘grote aantal veiligheidsmaatregelen’ heeft natuurlijk betrekking op de noodzaak dat er geen lekken of grote technische mankementen mogen ontstaan in dat ‘bassin met splijtstofstaven’, want dan ontstaat er een tweede Tsjernobyl of Fukuyama, om de 2 ernstigste kernongelukken maar in herinnering te brengen, die hieronder worden genoemd.

# Het kabinet-Kok I dacht hier in 1994 anders over. Toen wilde het, in de nasleep van de Tsjernobylramp, Borssele sluiten. Uiteindelijk stak Balkenende II hier ruim tien jaar later een stokje voor. Volgens dat kabinet van CDA, VVD en D66 kwam de kerncentrale goed van pas bij het voldoen aan de afspraken in het Kyoto-klimaatverdrag. Kernenergie heeft namelijk één groot voordeel: bij de productie komen geen broeikasgassen vrij.

Ook deze alinea is niet zonder meer ‘waar’ omdat de Duitse Energiewende van Angela Merkel heeft gewezen dat niet Kok 1 ernaast zat, maar juist Balkenende 2. Dat Balkenende van mening was dat er sprake was van ‘één groot voordeel: geen broeikassen’ negeert de afvalproblematiek. Dat het toen toch zo werd geformuleerd is waarschijnlijk te danken aan de toenmalige neoliberale minister van Economische Zaken Brinkhorst. Uit die hoek mogen zulke eenzijdigheden inderdaad mogelijk.

# Zo voorkwam de Borssele-centrale vorig jaar 2,5 miljoen ton CO#-uitstoot in Nederland: drie keer meer dan alle zonnepanelen bij elkaar. En dat voor zo’n 4,5 cent per kWh, lager dan de 7,27 cent die het nieuwe mega-windpark voor de Zeeuwse kust per kWh gaat kosten. Bovendien krijgt dat park vijftien jaar lang zo’n 100 miljoen euro subsidie per jaar, tegen nul voor de kerncentrale, zo benadrukt eigenaar energiebedrijf EPZ.

Interessante stelling: hoezo leveren zonnepanelen broeikassen op? Zelfs een bewering dat zonnepanelen ‘nauwelijks’[1] broeikassen opleveren, is volgens mij aanvechtbaar.

# Intussen zien steeds meer klimaat- en milieuactivisten kernenergie als een onmisbaar wapen in de strijd tegen klimaatverandering. Een belangrijke vertolker van dat geluid is de Amerikaanse wetenschapper James Hansen, die eind jaren tachtig hielp om het onderwerp op de agenda te krijgen. Ook Microsoft-oprichter Bill Gates is voorstander. Sinds 2006 werkt hij met zijn bedrijf TerraPower aan nieuwe vormen van kernenergie.

De stelling van deze alinea kan alleen waar zijn als kernenergie als tussenfase wordt gezien op de route naar een algehele duurzame energietransitie, dus zonder enige fossiele brandstof, maar het giftige afval van kernenergie wordt keer op keer vergeten. Om die reden moet kernenergie ook tot fossiel worden gerekend, al komen er geen fossiele grondstoffen aan te pas.

# Een andere pionier op dat terrein is prof. dr. ir. Jan Leen Kloosterman. De hoogleraar nucleaire reactorfysica aan de TU Delft coördineert Europees onderzoek naar een gesmolten-zout-reactor, oftewel molten salt reactor (MSR), die werkt op thorium en niet op uranium, zoals de huidige reactoren. ‘Groene kernenergie’ wordt het al genoemd: het heeft de voordelen van traditionele kernenergie, en het beperkt een aantal nadelen.

Vanwege het net genoemde argument mag thorium geen tot groene kernenergie worden gerekend: een beperkt aantal nadelen, waaronder ongetwijfeld ook het afvalproduct.

Kernenergie

# In totaal 441 kerncentrales, met een gezamenlijk vermogen van 383 gigawatt (GW), produceerden vorig jaar ruim 10% van alle elektriciteit wereldwijd. De enige Nederlandse centrale staat in het Zeeuwse Borssele en is goed voor 3,7% van onze stroom. Ongeveer een derde van de brandstof die de centrale gebruikt, is uranium dat via mijnbouw wordt gewonnen. De rest bestaat uit hergebruikte materialen, zoals overtollige militaire uraniumvoorraden uit de Koude Oorlog, en mengoxide (MOX), dat bestaat uit verarmd uranium verrijkt met plutonium, beide afkomstig uit gebruikte splijtstofelementen.

# Zo is het radioactief afval veel minder lang schadelijk: geen 100.000 jaar, zoals nu, maar 300 jaar. Ook staat het reactorvat van een MSR niet onder hoge druk, zoals die van Borssele dat wel staat. Bovendien is thorium ruim beschikbaar, zó ruim dat het mineraal enkele duizenden jaren in de huidige, wereldwijde energievraag kan voorzien.

Zelfs 300 jaar is te lang en daarmee vallend onder de noemer niet-duurzaam. Vanwege deze persoonlijke veronderstelling is deze blog ook cc aan Diederik Samsom als kernfysicus gericht.

# Ook Peer de Rijk, de bekendste tegenstander van kernenergie in ons land, ziet deze voordelen. De directeur van WISE, de organisatie die sinds 1978 probeert kernenergie de wereld uit te krijgen, gelooft dat de reactor inderdaad zo veilig kan zijn als voorstanders claimen. Maar, zegt hij, dan moet er eerst daadwerkelijk een worden gebouwd. De Rijk heeft daar een hard hoofd in. En niet geheel ten onrechte, want de uitdagingen zijn groot.

‘Kan zijn’ is wat anders dan ‘veilig is’.

# Zo is de vloeibare zoutoplossing met daarin het thorium zowel brandstof als koelmiddel tegelijk. Bij zo’n 600 tot 700 graden Celsius vinden in dit mengsel zowel de nucleaire processen als een groot aantal chemische reacties plaats. Om dat alles onder controle te houden, inclusief het permanent zuiveren van het zout, is nog veel onderzoek nodig. Dat geldt ook voor de ontwikkeling van een reactorvat dat niet wordt aangetast door al dat chemische en radioactieve geweld.

Alleen al het feit dat hier het woord ‘geweld’ wordt beschreven of benoemd, zegt al voldoende. Er zijn nog teveel onzekerheden en het wordt de hoogste tijd daaraan prioriteit te geven door het uit te zoeken en definitieve antwoorden te vinden. De hoogste tijd omdat wij als mensheid in slaap zijn gewiegd door de ‘rijkdommen’ aan fossiele brandstoffen waarvan we de aardkorst ruimschoots hebben beroofd. Als de aarde als een levend organisme mag worden beschouwd, heeft de mensheid sinds de industriële revolutie nagelaten om vrije en goedkope brandstoffen te ontwikkelen door wind, water en zonnekracht.

# De voorstanders wijzen dan op Oak Ridge. In dit Amerikaanse overheidslaboratorium draaide in de jaren zestig vijf jaar lang een experimentele gesmolten-zout-reactor, weliswaar op uranium, maar toch. Als Oak Ridge niet had laten zien dat het inderdaad kan, waren we waarschijnlijk niet ingestapt, zegt Sander de Groot van NRG. Binnenkort begint de exploitant van de onderzoeksreactor in Petten aan een serie unieke tests waar experts wereldwijd reikhalzend naar uitkijken.

Elektriciteitsproductie in mln kWh

 

1990: 2885

2000: 3699

2010: 3755

2015: 3862

 

1 Aantal kerncentrales, 481 MW Vermogen

Kernenergie is goed voor 0,7% van het totale Nederlandse energieverbruik. De enige centrale, in Borssele, sluit eind 2033. Er zijn geen plannen voor nieuwe centrales.

Met de huidige stand van technologie is dat maar goed ook, want in de tussengelegen periode van 2016 tot aan 2033 kan onderzoek aan alternatieve en duurzame technieken besteed worden.

# Hoewel er nog veel onderzoek nodig is, lijkt de techniek niet de hoogste hobbel. Dat is eerder de financiering. Voor Kloostermans Europese studie is €5 mln beschikbaar. Ter vergelijking: Nederland stelt alleen al dit jaar €9 mrd subsidie beschikbaar voor hernieuwbare energie uit wind, zon en biomassa. Ook in de Verenigde Staten is slechts enkele tientallen miljoenen aan onderzoeksgeld beschikbaar voor MSR.

# De nucleaire industrie stopt intussen liever geld in het doorontwikkelen van traditionele kerncentrales met uranium als brandstof en water als koelmiddel. Daarmee is sinds de jaren vijftig al veel ervaring opgedaan. MSR moet het vooral hebben van kleine start-ups, zoals Terrestrial Energy. Dit Canadese bedrijf denkt over vijftien jaar een werkende reactor te hebben. Kloosterman verwacht dat MSR-thorium pas over enkele decennia een rol van betekenis zal kunnen spelen.

Traditionele kerncentrales zijn, zoals het begrip ‘traditioneel’ al zegt, van nature conservatief en met dat conservatisme schiet het niet op in deze wereld, waarin oud industrieel denken bewijsbaar achterhaald is.

# Zoveel tijd heeft het klimaat niet, stelt De Rijk. Hij verwoordt het belangrijkste argument van tegenstanders van nieuwe kerntechnologie. Zij zien liever dat iedere beschikbare euro naar bestaande, hernieuwbare energiesoorten gaat. Kernenergie is dat niet, vindt ook de EU. Al bouwt ons land morgen vijf kerncentrales voor het behalen van de Europese energiedoelstelling, zoals die is vastgelegd in het Nederlandse Energieakkoord: ze tellen niet mee.

# Eind 2033 sluit Borssele definitief de deuren. Dan komt een einde aan kernenergie in Nederland, ténzij een komend kabinet er opnieuw een stokje voor steekt of een nieuwe kerncentrale laat bouwen. Kloosterman is ervan overtuigd dat klimaatverandering zonder bestaande en nieuwe vormen van nucleaire energie niet te stoppen is. ‘Je kunt wel denken dat het lukt met zon en wind, maar ik denk dat de politiek die gok niet zou moeten willen wagen.’

Waarom niet?

https://fd.nl/morgen/1175990/kan-groene-kernenergie-het-klimaat-redden

[1] http://www.wikikids.nl/Broeikaseffect

← Older posts

Subscribe

  • Entries (RSS)
  • Comments (RSS)

Archives

  • December 2019
  • November 2019
  • October 2019
  • September 2019
  • August 2019
  • July 2019
  • June 2019
  • May 2019
  • April 2019
  • March 2019
  • February 2019
  • January 2019
  • December 2018
  • November 2018
  • October 2018
  • September 2018
  • August 2018
  • July 2018
  • June 2018
  • May 2018
  • April 2018
  • March 2018
  • February 2018
  • January 2018
  • December 2017
  • November 2017
  • October 2017
  • September 2017
  • August 2017
  • July 2017
  • June 2017
  • May 2017
  • April 2017
  • March 2017
  • February 2017
  • January 2017
  • December 2016
  • November 2016
  • October 2016
  • September 2016
  • August 2016
  • July 2016
  • June 2016
  • May 2016
  • April 2016
  • March 2016
  • February 2016
  • January 2016
  • December 2015
  • November 2015
  • October 2015
  • September 2015
  • August 2015
  • July 2015
  • June 2015
  • May 2015
  • April 2015
  • March 2015
  • February 2015
  • January 2015
  • December 2014
  • November 2014
  • October 2014
  • September 2014
  • August 2014
  • July 2014
  • June 2014
  • May 2014
  • April 2014
  • March 2014
  • February 2014
  • January 2014
  • December 2013
  • November 2013
  • October 2013
  • September 2013
  • August 2013
  • July 2013
  • June 2013
  • May 2013
  • April 2013

Categories

  • #AdBroere
  • #AlgemeneRekenkamer
  • #israel
  • #middenoosten
  • #Obama
  • #SaskiaStuiveling
  • 2040
  • 21evariantarbeiderszelfbestuur
  • 4 en 5 mei
  • 5G
  • 5Scenario's
  • 9/11Parijs
  • aanpassingsproblemen
  • aanvullingopvertegenwoordigendedemocratie
  • aardbevingen
  • Aardgas
  • AbelHerzberglezing
  • ABN
  • ABN Amro
  • ABNAmro
  • ABNAmrodebat
  • absolutewaarheidsclaims
  • accountants
  • ACM
  • affaires
  • afgang
  • afgebrokenonderhandelingen
  • aflossingschulden
  • aflossingsverplichting
  • AFM
  • afnemen paspoort
  • Afrika
  • afscheid Diederik Samsom
  • aftreden Hennis
  • agreekment
  • agrolobby
  • agrosector
  • AI/algoritmen
  • Air France
  • Air France-KLM
  • AIVD
  • AKK
  • akkerbouw
  • Alaska
  • Albanie & NrdMacedonie
  • Alexandr Dugin
  • AlgemeenBelang
  • Algemene Financiële Beschouwingen AFB
  • Algemene Politieke Beschouwingen
  • AlgemenePolitiekeBeschouwingen
  • AlgemeneRekenkamer
  • algoritme
  • Alliander
  • Alliantie noordelijke lidstaten
  • Alphena/dRijn
  • alternatief is kernfusie
  • Alternatief Staatsbestel
  • Altijd aan beloften gebonden?
  • AmartyaSen
  • Amazonebranden
  • ambitie
  • ambtelijkechaos
  • ambtelijk_DenHaag
  • ambtenarij
  • Amerikaansepresidentsverkiezingen
  • amsterdam
  • AngelaMerkel
  • AngelsaksischeCultuur
  • Angelsaksischmodel
  • AnkBijleveld
  • anti-establishment
  • anti-intellectualisme
  • antibeschaving
  • antidemocratisch
  • antidiscriminatie-op-arbeidsmarkt
  • antieuro
  • antiislamisme
  • antimensenrechten
  • apb
  • APB18
  • APB19
  • Apple
  • arbeidsbeleid
  • Arbeidsmarktbeleid
  • arbeidssatisfactie
  • arbeidsverhoudingen
  • Archief
  • Argentinie
  • argumentenbepalend
  • ArieSlob
  • Armageddon
  • Armoede
  • Armoedebestrijding
  • Art 1 Grondwet
  • Art 23 Grondwet
  • art.23Gw
  • art.6Gw
  • as Merkel-Macron
  • asBerlijnParijs
  • Asean
  • asielbeleid
  • asielzoekers
  • asociaal
  • assad
  • assimilatie
  • astrofysica
  • astronomie
  • autarkeia
  • autocratischleiderschap
  • autoindustrie
  • autolobby
  • automatisering
  • AZC's
  • Azie
  • Azie/Australie
  • baldadigheid
  • BaltischeStaten
  • bancairewereld
  • Banken
  • Bankencrisis
  • Bankenredding
  • bankwezen
  • barbaarsecultuur
  • barbarij
  • basis- of grondwaarden
  • basisbaan
  • basisinkomen
  • Baudet
  • BedBadBrood
  • bedrijfsethiek
  • bedrijfsleven
  • Begrotingsbehandelingen
  • begrotingsbeleid
  • begrotingsdebat
  • Beijing
  • belangentegenstellingen
  • belastingdeals
  • Belastingdienst
  • Belastingharmonisatiebedrijven
  • belastinghervorming
  • belediging
  • beleggers
  • beleidsprioriteiten
  • Belgie
  • Beloningsbeleid
  • beloningsstructuren
  • Benjamin Barber
  • benoeming nieuwe Kamervoorzitter
  • benoeming Von der Leyen
  • benoemingen
  • benoemingSelmayr
  • beperkingenvanalgoritmen
  • beroepsprocedure
  • beschavingsnormenvaststellen
  • bestaanscrisis
  • Bestrijdingsmiddelen
  • bestuurlijketussenlagen
  • bestuursmanagement
  • bevolkingsomvang
  • Bevrijdingsdag
  • bewapeningswedloop
  • bezinning
  • bezoekvluchtelingen
  • bezuiningsopdracht
  • BICC
  • Big Data
  • BigBrother
  • biomassa
  • biotechnologie
  • bitcoin
  • Blanchard
  • bodemverzakking
  • boerenacties
  • Boerenprotest
  • boerkaverbod
  • boerkini's
  • bombardementsdebat
  • Bonusbeleid
  • bonuscultuur
  • boomaanplant
  • Bootvluchtelingen
  • Bosnie
  • bossen niet meer kappen
  • botsende beschavingen
  • botsende grondrechten
  • botsingmetpolitici
  • bozeburgers
  • Brazilië
  • BredeMaatschappelijkeDiscussie
  • Bremain
  • Brexit
  • brics
  • Britseverkiezingen
  • Brussel
  • Brusselseangsten
  • budgetdiscipline
  • budgetrecht
  • buitenaards leven
  • buitenlandsbeleid
  • buitenlandse financiering moskeeën
  • buitensporigtekort
  • Bulgarije
  • bullshit
  • Buma
  • bureaucratie
  • burgercontrole
  • burgerlijke deugden
  • Burgeroorlogen
  • burgerparticipatie
  • burgerschapsonderwijs
  • burgerslachtoffers
  • burgersoevereiniteit
  • CambridgeAnalytica
  • Cameron
  • Canada
  • cartoonwedstrijd
  • Catalonie
  • Catalunya
  • CBS
  • CDA
  • Centraal-&Oosteuropa
  • Ceta
  • chemie
  • China
  • China-strategie
  • Chinabeleid
  • Chinese-grondstoffen
  • Chinesewaardenstabiliteit&eenheid
  • christelijkeomwenteling
  • christendom
  • circulairelandbouw
  • ClaudiadeBreij
  • clientalisme
  • CO2
  • Coalitie
  • coalitiebelangen
  • coalitievorming
  • Code Oranje
  • collectieveuitgaven
  • Commissie Remkes
  • Commissieprogramma
  • commissies
  • communisme nieuwe stijl
  • compromismogelijk
  • computerisering
  • computersimulaties
  • confederatie
  • ConfederatieEU
  • conflicthaardenpermanentofniet?
  • conservatief vs progressiviteit
  • conservatisme-versus-modernisme
  • conserverende hindermacht
  • consolidatieEU
  • constitutioneel hof
  • constitutionele monarchie
  • constitutionelecrisis
  • consumentisme
  • Contracoup
  • contraterreur
  • controle
  • controversiele themas
  • Cooperswereldmodel
  • corruptie
  • corruptiebestrijding
  • Cort van der Linden
  • coup
  • Coupverdachte
  • cpb
  • criminaliteit
  • Criminaliteit versus Veiligheid
  • criminaliteitbestrijding
  • Crisis
  • crisis-Duitse-politiek
  • crisisbeleid
  • crisisdebat
  • Crisismaatregelen
  • CRISPR-technologie
  • CROipvCEO
  • CU
  • Cultuur
  • Cultuurcriticus
  • Cultuurkritiek
  • cultuurverschillen
  • Cybercrime
  • cyberoorlog
  • cybersecurity
  • Cyberspace
  • cyborg
  • D66
  • DalaiLama
  • databestanden
  • datamanipulatie
  • DDD
  • De kwestie
  • deals
  • debat
  • debatcultuur
  • debattechniek
  • Decadentie Maatschappij
  • Decadentie Politiek
  • Decadentie Sport
  • deelbelangen
  • defensie
  • defensiebegroting
  • Defensiebudget
  • Defensievoorlichting
  • deflatie
  • dehaagsestemming
  • Deletefacebook
  • deliberatie
  • deliberativfe
  • Deltaplan
  • demagogie
  • demagogiedoorextremiteiten
  • Democraten VS
  • Democratie
  • democratie-in-gevarenzone
  • democratieversuspopulisme
  • democratische evolutie
  • democratischeopvoeding
  • democratischeverkiezingen
  • democratischevorming
  • democratischtekort
  • Democratisering
  • democratiseringvanemotie
  • demografischeontwikkelingen
  • Den Haag
  • Denemarken
  • denhaag
  • DENK
  • Denk-in-beklaagdenbank
  • denktank
  • desinformatie
  • detentie&vrijlating
  • deTocqueville
  • deugdelijkebeloften
  • dictators
  • dictatuur
  • diederiksamsom
  • dierenleed
  • dierenrechten
  • dieselfraude
  • digitaalgeld
  • digitale techniek
  • digitale wereld
  • digitaleEU
  • digitaleindustrie
  • digitaleoverheid
  • DigitaleRevolutie
  • digitalisering
  • dijsselbloem
  • Dikke Ik normen-en-waarden-debat
  • Dikke-Ik-debat
  • dilemma ééndimensionale politiek
  • diplomatie
  • directedemocratie
  • discriminatie
  • dividendbelasting
  • dividenddebat
  • DNA-mutatie
  • DNA-techniek
  • DNB
  • Dodenherdenking
  • dollar en reservevaluta's
  • Domheid troef
  • domrechts
  • DonaldTusk
  • Donorregistratie
  • draagvlaktheorie
  • drama
  • Dreigendesanering
  • dreigingen
  • drinkwatervoorziening
  • drogredenen
  • drones-wereld
  • droogte
  • droomwereld
  • Drugbeleid
  • drugsbeleid
  • drugsbrigade
  • drugsindustrie
  • dualisme
  • dubbelepaspoorten
  • Duits Constitutioneel Hof
  • Duits-Franse-as
  • Duitse_eenwording
  • Duitskand & Nederland voortrekkers eurozone
  • Duitsland
  • Duitsland & Nederland voortrekkers eurozone
  • Duitslandboeman
  • Duurzaamheid
  • dyslexie
  • Ebru Umar
  • EbruUmar
  • EC
  • ECB
  • ecologischeramp
  • economen
  • Economenstrijd
  • Economie
  • economische crisis
  • economischehervormingen
  • Economischetheorie
  • Economischevluchtelingen
  • economischherstel
  • economischhestel
  • economisme
  • EdmundFawcett
  • EEG
  • eenvoudigbereikbaar
  • eerbied
  • EersteKamer
  • Eerste_Kamer
  • effectenwereldwijd
  • EG
  • eigenbelang
  • eigentijds antisemitisme
  • eisen
  • electedpresidentTrump
  • electorale verhoudingen
  • electronica
  • elektrischevoertuigenproductie
  • emancipatiebestel
  • Emmanuel Macron
  • emocratie
  • emotie-emancipatie
  • EMU
  • endrachtmaaktmacht
  • energetischerevolutie
  • Energie
  • EnergiebeleidEU/DenHaag
  • energiebesparingcruciaal
  • energiediscipline
  • energieplatform
  • energiepodium
  • energietransitie
  • EnergieWende
  • EP
  • EP2019
  • Erdogan
  • Erdogansegotriomfeert
  • eredivisie voetbal
  • Erste_Kamer
  • ESM
  • Esoterie en Gnostiek
  • Estland
  • ethiek & normatiek
  • Ethiek&Moraal
  • EU
  • EU-Grondwet
  • EU-in-wording
  • EU-lidstaten als Europese beschermingsring Baltischenaties
  • EU-papers
  • EU-recht
  • EU-referendum
  • EU-richtllijnen
  • EU-uitbreiding
  • EU-Verdrag
  • EU-waarden
  • EU2005
  • EUafdrachten
  • EUdebat
  • EUlandbouwsubsidies
  • Euratom
  • EUrichtlijnen
  • euro
  • Euro-invoering
  • Eurocrisis
  • Eurogroep
  • eurokramp
  • Europees Hof van Justitie
  • Europees Hof voor de Rechten van de Mens
  • europees parlement
  • EuropeesHof
  • EuropeesLeger
  • EuropeesParlement
  • Europese samenwerking
  • Europeseboekhouding
  • EuropeseCommissie
  • Europesedefensiesamenwerking
  • EuropeseRaad
  • eurozone
  • EUstatistieken
  • euthanasie
  • EUtop
  • EUtopBratislava
  • EUvernieuwing
  • EUvoorzitterschap
  • Evaluatie
  • evaluatie rutte2
  • evaluatiecrisisaanpak
  • evaluatiecrisisbeleid
  • Evaluatienoodzakelijk
  • evolutie
  • evolutiebiologie
  • EVP
  • experiment
  • export-en-importlanden
  • ExtinctionRebellion
  • extremepolitiek
  • Facebook
  • factcontrollingverkiezingsprogrammas
  • failliet_intensieve_landbouw&veeteelt
  • faillissementvanstaten
  • fakeindustry
  • fakenews
  • farmaceutische-industrie
  • farmaceutischeindustrie
  • FarmaIndustrie
  • fascisme
  • fed
  • feitenvrij
  • Feyenoord
  • filantropie
  • filibuster
  • filmindustrie
  • financieelbeheer
  • financielecrisis
  • FinancieleWereld
  • Fink
  • Finland
  • fiscalewetgeving
  • fiscaliteit
  • flexwerk
  • flitskaitaal
  • Flitskapitaal
  • flitslidPvdA
  • flop
  • formatie
  • formatienotities
  • ForumvoorDemocratie
  • fossiele-industrie
  • Fossielebrandstoffen
  • fossielelobby
  • FossieleversusDuurzame-energie
  • fossielversusduurzaam
  • foutenfestival
  • Frankrijk
  • fransduitse-as
  • fraude&bedrog
  • frisseaanpak
  • Fukushima
  • Fukuyama
  • fundamentalisme
  • fundamentele tegenstellingen
  • Futures
  • FvD
  • Fyra
  • G20
  • G7
  • gaming
  • gasbeleid
  • gaswapen
  • gaswinning
  • gebedsoproep
  • gebiedsverbod
  • gebrekaanvoorlichting
  • gedoogbeleid
  • geenschijnheiligheid
  • geenvoordracht
  • geenvooruitgang
  • geen_openbaarheid
  • geertwilders
  • Geesteswetenschappen
  • geimporteerd wangedrag
  • geldschepping
  • geldstelsel
  • gelehesjes
  • geloof
  • geluk & welzijn
  • gemeentebesturen
  • gemeenten
  • gemeenteraad
  • Geneesmiddelen
  • genetica
  • genocide
  • Geopolitiek
  • geothermie
  • geprivatiseerdenutsbedrijven
  • geschiedenisEU
  • geschiedenisherhaaltzich
  • geschiedenislessen
  • geschiedkundigeverslagen
  • geschiedschrijving
  • gevoelswereld
  • Geweld
  • Gewetensvrijheid
  • gewijzigde_omstandigheden
  • gezichtsherkenning
  • gezondheid
  • Gezondheidszorg
  • giftige-chemicaliën
  • giraalgeldverkeer
  • GL
  • glazenbolTeeven
  • Globalisering
  • godsbeelden
  • godsdienst-tolerantie
  • godsdienstalswetenschap?
  • godsdienstfilosofie
  • godsdienststrijd
  • godsdienstvrijheid
  • godsdienstwetenschap
  • goedkopeleningen
  • golfoorlog
  • Google & smartindustrie
  • GR2018
  • GrandPrix
  • gratis geld in ontwikkelingslanden
  • GreenDeal
  • GreetHofmans
  • GreetHofmans-affaire
  • grenzendicht
  • grenzendigitalisering
  • Grenzeninnovatie
  • GretaThunberg
  • Grexit
  • Griekenland
  • griepprik
  • groee
  • groeiede kloof tussen burgers en elite
  • groepsbelediging
  • grondrechten
  • GrondstoffenversusDuurzaamheid
  • grondstoffenwinning
  • Grondwet
  • Grondwetstoetsing
  • grondwettelijke informatieplicht
  • Grondwetwijzer
  • Groningen
  • Groningergas
  • grootkapitaal
  • Groteongelijkheidcatastrofaal
  • Grotestedenproblematiek
  • Guerot
  • Gulenbweging
  • Haagse Stemming
  • haatimam
  • hackers
  • Haga
  • Hamburg
  • handeldrijven
  • handelsoverschot
  • handelsverdragen
  • handhavingwet-en-regelgeving
  • hangjongeren
  • Harari
  • harde economie
  • Harmonisatie
  • Hawija
  • hebzucht
  • Hegel
  • Helmut Kohl
  • hemellichamen
  • Hennis-Plasschaert
  • herbezinning
  • herbronning
  • herdenking coup
  • herkansing
  • HermanTjeenkWillink
  • HermanVanRompuy
  • hernieuwdintegratiedebat
  • herorientatie
  • hersenonderzoek
  • herstelvermogen
  • Herstructurering Defensie
  • hervormen
  • hervormers islam
  • hervormingen
  • hervormingstatuten1948
  • herzieningnoodzakelijk
  • herziening_van_beleid
  • hetzetegenvermeendeGulenaanhangers
  • historischeterugblik
  • hittegolf
  • hittegolven
  • hofcrisis
  • Hoge Raad
  • Hongarije
  • Hongkong-model
  • hoogmoed
  • hoorzittingEP
  • HoorzittingTK
  • HSL
  • Huawei
  • huursector
  • ICT
  • ideaalvanwederzijdsrespect
  • idealewijzevanbedrijvenpolitiek
  • idealisme & realisme
  • idealismebinnenpolitiek
  • Identiteit
  • Identiteitscrisis
  • identiteitspolitiek
  • ideologie
  • ideologischeaanpassingPaars
  • IJsland
  • illegaal vuurwerk
  • imamopleding
  • IMF
  • impasse
  • import- en exportbeleid
  • IN G
  • inburgeren
  • inburgering
  • inburgeringstrainingen
  • India
  • Inflatie
  • informatica
  • informatie
  • informatiedebat TK
  • informatiefase
  • informele EU-top
  • infrastructuur
  • ING
  • inhaalslag
  • Initiatiefwetsvoorstel_De_Graaf_c.s._Administratieve detentie
  • Inkomens- en vermogensbelasting
  • inkomensbeleid
  • inkomensongelijkheid
  • inkomensontwikkelingen
  • inkomensverhoudingen
  • inlichtingenwereld
  • Innovatie
  • innovatieveeconomie
  • inspraakgelegenheden
  • instabiliteit
  • installatie
  • institutionele draken
  • institutionelehervormingenEU
  • instrument
  • Integratie
  • integriteitscode
  • intensievelandbouw
  • internationaalrecht
  • InternationaalStrafhof
  • internationaalvluchtelingenverdrag
  • internationaleverdragen
  • internet
  • intersubjectiviteit
  • intolerantie
  • Intrekkingswet
  • inventiviteit
  • investeerders
  • investeringsfonds
  • IPCC
  • Irak
  • Iran
  • IS
  • islam
  • islamhaat
  • Islamisme
  • islamisme
  • islamitischfundamentalisme
  • islamitischonderwijs
  • islamkritiek
  • Islamofobie
  • Italie
  • Italie onder Renzi
  • JaarlijksdebatEUwaarden
  • jaarterugblikken
  • JacksonHole
  • Japan
  • Jean Monnet
  • JesseKlaver
  • jihadisme
  • jihadistenprobleem
  • Joods-christelijk
  • journalistiek
  • jubileum Verdrag van Rome
  • Juliana
  • Juliana en Greet Hofmans
  • Justitie
  • kabeltechniek5G
  • Kabinetsbeoordeling
  • kalifaat
  • Kameragenda
  • Kamerdebat
  • KamerdebatTurkije
  • kandidaatlidmaatschapEU
  • kandidaatlidMacedonie
  • kapitaal&arbeid
  • Kashmir
  • Katowice
  • kennismaatschappij
  • kernafval
  • kernenergie
  • kernenergiemisleidend
  • kernramp
  • Kernvraag: gelijkwaardig aan de mens?
  • kernwaarden
  • Kernwedloop
  • Kersttoespraak WA
  • keuzebenoeming
  • keuzevrijheid
  • Khadija Arib
  • KI
  • KI kunstmatige intelligentie
  • KI/AI
  • kiesdrempel
  • kieslijst
  • Kiesstelsel
  • Kieswet
  • kijkcijfers
  • klachten
  • Klaver en GL
  • kledingvoorschriften
  • kledingvrijheid
  • klimaataanpak
  • klimaatonderzoek
  • klimaatprobleem
  • klimaattafels
  • klimaattopMadrid
  • KlimaattopParijs2015
  • klimaattopSpanje
  • klimaatuitspraakrechter
  • klimaatverandering
  • klimaatverdragParijs
  • klimaatwet
  • klimaatzaak
  • klimatologischeveranderingen
  • kloof besluitvormende elite versus machtelozen
  • kloofrijkdomenarmoede
  • kloontechniek
  • knelpunten
  • knelpuntenmanagement
  • knvb
  • koerden
  • Koerdistan
  • koerswijziging
  • koeweit
  • kolonialisme
  • kosmografie
  • kosmopolitisme
  • Krastev Ivan
  • Kredietbeoordelaars
  • Kredietcrisis
  • krijgsmacht
  • kritischeaardmetalen
  • Kroatie
  • kunstmatigeintelligentie
  • kwalificatie-EK
  • kwaliteit of afwezigheid daarvan
  • kwaliteitsloos
  • kwaliuteit
  • laatsteloodjes
  • lafheid
  • Lagarde
  • landbouwbeleid
  • landbouwbeleidEU
  • langetermijnvisie
  • lastigetegenspelers
  • ledenraadPvdA
  • leefklimaat
  • legteconomieaandochteruit
  • leiderschap
  • leiderschapsstijl
  • Letland
  • levensbeeindiging
  • levensvragen
  • Liberaal
  • Liberalisme
  • lidstatenEU
  • lijststrekkersverkiezing
  • lijsttrekkerstrijd
  • links
  • links en rechts machteloos
  • links versus rechts
  • Lissabon
  • list&bedrog
  • lobbyisme
  • logistiek
  • lokaledemocratie
  • lokalisering
  • loonontwikkeling
  • lopenderekening
  • loyaliteit
  • luchtvaart
  • luchtvervuiling
  • luisteren
  • Luther
  • maakbare mens
  • maakecoomie
  • MaastroClinic
  • maatschappelijke zingeving
  • maatschappelijketransitie
  • maatschappelijkverantwoordondernemen
  • macht
  • machtsspel
  • maffia
  • maffia(beleid)
  • maffiastaat
  • MaltaEU
  • manipulatie
  • manipulatievoedsel
  • Mansveld
  • Marakkeshdebat
  • MarioDraghi
  • marktdenken
  • markteconomie
  • Marokkaansejeugd
  • Marrokeshdebat
  • Marshallhulp
  • massapsychose
  • Meativa
  • Meavita
  • media
  • medisch-ethische zaken
  • medische ethiek
  • meerdoortastendheidEUgevraagd
  • meerjarenbegrotingenEU
  • MeerjarenbegrotingEU
  • meerjarige-examens
  • megastallen
  • megestallen
  • meningen
  • mens & maatschappij
  • mens & techniek
  • mensenafserveren
  • Mensenrechten
  • mensensmokkelaars
  • metamorfose
  • metdewijsheidvanheden
  • MiddellandseZee
  • Midden-Oosten
  • Midterms VS
  • migranten
  • migrantencrisis
  • migrantenstromen
  • migratiebeleid
  • migratiebewegingen
  • migratiecrisis
  • migratiestromen
  • Mijnafval
  • mijnbouw
  • Milieu
    • vluchtelingen
  • milieucrisis
  • milieudelicten
  • milieuramp
  • milieuschade
  • militairemissies
  • miljardairs
  • miljoenensport
  • minderhedenbeleid
  • minderheidskabinetten
  • ministeriële-inlichtingenplicht-aan-Kamer
  • mislukt raadgevend referendum
  • misluktbeleid
  • mislukte informatie
  • mislukteDerdeWeg
  • mislukteEUtop
  • mismanagement
  • mismanegement
  • missie-Mali
  • MIVD
  • MKB
  • mocromaffia
  • ModerneSpiritualiteit
  • modernetijden
  • modernisme
  • moeizameprocedures
  • mogelijke impeachment
  • Monasch
  • monateraire verrruiming
  • mondiale-eenheid
  • mondialewaarschuwing
  • Mondialisering
  • monetairbeleid
  • Monisme & dualisme
  • Moody's
  • moord
  • moordendeconcurrentie
  • moskee met versterker
  • Moslimcultuur
  • motievWantrouwen
  • multicoalities
  • Multiculturelemaatschappij
  • multidimensionaaldenken
  • multinationals
  • MUMC
  • Natiestaat
  • natiestaten
  • Nationaaldenken vanuit natiestaat
  • nationaal_geïntegreerde_aanpak
  • Nationalisme
  • natuurbehoud
  • natuurgeweld
  • natuurlijke cycli
  • natuurlijkecycli
  • Natuurreservaat
  • Navo
  • Nederturken
  • Neoliberalisme
  • neomarxisme
  • nepnieuws
  • Netanyahu
  • netbeheerders
  • netwerkeconomie
  • neurobioloog
  • neurotechnologie
  • neurowetenschap(pen)
  • Nexus
  • NicolaSturgeon
  • nieuw ontwikkelingsbeleid
  • nieuwe diplomatie
  • nieuwe initiatieven
  • nieuwe politiek
  • Nieuwe samenleving
  • Nieuwebalans
  • nieuweCommissie
  • nieuwefeiten
  • nieuwegeneratie
  • nieuweindustriepolitiek
  • nieuwekandidatenPvdA
  • NieuweKoudeOorlog
  • nieuwelidstaten
  • nieuwelidstatenEU
  • nieuwelingen
  • nieuwemaatschappelijkeinzichten
  • nieuwemensheid
  • nieuwepolitiekeverhoudingen
  • nieuwespelregels
  • nieuweverhoudingen
  • nieuwe_knelpunten
  • nieuwlichterij
  • nieuwparadigma
  • nieuwrealisme
  • nikab
  • nikabverbod
  • Nobelprijs
  • Nokia
  • non-paper
  • noneurolandenbeteraf
  • noodopvang
  • noodzaakpolitiekehervormingen
  • NoordKorea
  • Noorwegen
  • normen en waarden
  • normeringtopinkomens
  • NPO
  • NS
  • nucleairafval
  • nuitdebout
  • Obama
  • Obama als commentator
  • Obamacare
  • Obstfeld
  • oceanen
  • Oekraine
  • Oekraine-referendum
  • Oeso
  • Olie-en-gaswinning
  • Olieverslaving
  • oligarchenstaat
  • onafgerondebesluitvorming TK
  • onafhankelijkejournalistiek
  • onafhankelijkewetenschap
  • onafhankelijkheid of autonoom denken
  • onafhankelijkheidisschaars
  • onbalanswereldwijd
  • onderscheid-feiten-fictie
  • Onderwijs
  • onderwijsstaking
  • onderwijsvernieuwing
  • onderwijsvrijheid
  • onderwijswet
  • Onderzoek
  • ondeugdelijkewetgeving
  • onevenwichtigheden
  • Ongelijkheidnormaal
  • ongelijkheidsdreiging
  • ongelijkheidsgroei
  • ongeplande gevolgen
  • onhoudbareschulden
  • onmenselijk
  • OnsGeld
  • ontboezemingen
  • ontbossing
  • ontspoord
  • Ontstaansgeschiedenis
  • ontwikkelingsland
  • ontwikkelingssamenwerking
  • onverdoofde rituele slacht
  • onvrede
  • onzichtbare hand
  • oorlogingerommeld
  • oorlogstoneel
  • Oorlogsvluchtelingen
  • Oorspronkelijk en Postmodern/Populistisch
  • Oostenrijk
  • openbaarheid
  • openbare ruimte
  • openheid
  • oplossinggezocht
  • oppositievoering
  • oproer
  • Opstand der Horden
  • Oranje
  • Oranje Leeuwinnen
  • Oranje leeuwinnnen
  • Oranjeuitgeschakeld
  • orkanen en cyclonen
  • oud en nieuwdenken
  • Oud versus Nieuw
  • oude politiek
  • Oudejaarsconference
  • oudennieuwvuurwerk
  • oudepolitiek
  • Oudjaar
  • outoftheboxdenken
  • OV
  • OV-concessies
  • overdosisinformatie
  • Overheid
  • overheidsaandelen
  • overheidsfonds
  • overheidsingrijpen
  • Overheidssteun
  • overheidsuitgaven
  • overlast
  • Overwinningsdag
  • Paars
  • Paarse-veren
  • Packer
  • Parijs 13/11
  • parlementaire controle
  • parlementairecontroleinpraktijk
  • parlementairefragmentatie
  • parlementairehervorming
  • parlementaireweekagenda
  • parlementairhandwerk
  • Participatie
  • Partij voor de Dieren
  • Partijenbestel
  • partijenstelsel
  • partijkartel
  • partijleiding
  • partijloosbestel
  • patstelling
  • PaulMason
  • Paus
  • PBL
  • pensioenen
  • pensioenharmonisatie
  • pensioenstelsel
  • Pentagon
  • perestrojka
  • Pers en journalistiek
  • perscensuur
  • personeelsselectie
  • persoonlijke bescherming
  • persvrijheid
  • Pestgedrag
  • Petten
  • Pfas
  • pgbdebat
  • Piketty
  • pioniersmentaliteit
  • PKK
  • plan-Juncker
  • plastic
  • pleur op
  • pluimveesector
  • plunderingen
  • pluralistischeEU
  • Poetin
  • polarisatie
  • polderoverleg
  • Polen
  • politie
  • politieacties
  • politiebegeleiding
  • politiebegeleiding-en-inzet
  • politiek
  • PolitiekBestel
  • politieke aardverschuiving
  • politieke agenda
  • Politieke en Economische Wetmatigheden
  • Politieke filosofie
  • politieke selectie
  • politieke verandering
  • politieke weekagenda
  • politieke-innovatie
  • politieke-misleiding
  • politiekeagenda 21e eeuw
  • politiekebewegingen
  • politiekecampagne
  • PolitiekeCultuur
  • politiekeeconomie
  • politiekeevolutie
  • Politiekemidden
  • politiekepsychologie
  • PolitiekeRenovatie
  • politieketaboes
  • politieketransitie
  • PolitiekeUnie onhaalbaar
  • PolitiekeVorming
  • politiekezuiverheid
  • politieklooptaltijdachterdefeitenaan
  • politiekprobleem
  • PoolsePolitiek
  • Populisme
  • populistenversusrealisten
  • Postbank
  • Postcommunistisme
  • postcrisisbeleid
  • Postindustrielesamenleving
  • Postkapitalisme
  • pragmatisme
  • precedenten
  • premodernisme
  • presidentTrump
  • PrimairOnderwijs
  • principeakkoord
  • principes
  • prinsjesdag
  • Privacy
  • privacywetgeving
  • privatisering
  • proces-Wilders
  • professioneeladviesaanEU
  • profielen
  • ProgrammeerbareWereld
  • ProRaildebat
  • PROTEST
  • provincie
  • PS2015
  • PS2019
  • psychiatrie
  • psychologie
  • Psychologischefactoren
  • PTSS
  • publiekbelang
  • PubliekDebatNoodzakelijk
  • PubliekeOpinie
  • PvdA
  • PvdD
  • PVV
  • QE
  • Raad van ministers EU
  • Raad van State
  • raadgevendreferendum
  • raadgevendreferendumGeenPeil
  • Racisme
  • radicalisme
  • radioactiviteit
  • Rajoy
  • RathenauInstituut
  • ratingbureaus
  • Rationaliteit
  • ratrace
  • reanimatieOccupy
  • recht van EU-burgers
  • Rechter
  • rechtseomroep
  • rechtsstaat
  • rechtstatelijkheid
  • rechtszaak
  • Rechtvaardigheid
  • Rechtvaardigheid-of-Gerechtigheid
  • redding sociaaldemocratisch gedachtegoed
  • reele_economie
  • referendum
  • referendum2017VK
  • Reformatie
  • regelgeving
  • regelstijdensverkiezingsstrijdnodig
  • regeringsbeleidtenuitvoergebracht
  • Regeringssamenwerking
  • regeringsverklaring
  • Reglement van Orde TK
  • ReglementvanordeTK
  • ReglementvOrdeTK
  • religie
  • Religie en geloof
  • Religiedebat
  • Religiekritiek
  • religie_en_geweld
  • rellenschoppers
  • rentebeleid
  • renteverhoging
  • Renzi
  • reorganisatie Defensie
  • representatievedemocratie
  • respect
  • respectvol gedrag
  • retorica
  • retoriek
  • revolte
  • revolutionairehervormingen
  • richtlijnenfabriek
  • rijksuitgaven
  • Rijnlandsmodel
  • risico
  • risicokapitaal via overheid
  • risicovol
  • robotica
  • robotisering
  • robotmens
  • robotsoldaten
  • Roemenie
  • Romano Prodi
  • romantiek
  • Rottenberg
  • Rusland
  • Russischecrisis
  • Rutte
  • Rutte3
  • RuudKoornstra
  • rvs
  • salafisme
  • salafistisch_onderwijs
  • Salarissen- en beloningsstructuren
  • Saoedi-Arabië
  • ScenariosJuncker
  • Schaliegas
  • Schauble
  • scheiding van kerk en staat
  • scheidingvangeloofenstaat
  • Schengen
  • schijnheiligheid
  • Schoo-lezing
  • schoolvoorbeeld
  • schuldaflossing
  • schuldeisers en geldschieters
  • schuldenaflossing
  • Schuldencrisis
  • Schuldensanering
  • sciencefiction
  • SCP
  • Segregatie
  • SGPstabiliteitsgroeinormen
  • shariarecht binnen EU
  • Shell
  • ShellinArctischAlaska
  • Sierakowski
  • signalementen
  • Singapore
  • slagveld achteraf
  • sleepwet
  • smalendegodslastering
  • Snowden
  • SNP
  • sociaal ondernemerschap
  • sociaal-democratie
  • sociaalbeleid
  • socialemedia
  • SocialePartners
  • socialerechtsstaat
  • socialerechtvaardigheid
  • Socratischgesprek
  • soevereiniteit
  • solidariteit
  • SP
  • spanje
  • spiritualiteit
  • sport
  • spreektaal
  • staalindustrie
  • Staat van de Unie
  • StaatderNederlanden
  • staathuishoudkunde
  • staatsbank
  • staatscommissie
  • staatsinrichting
  • Staatsrecht
  • staatsschuld
  • staatssecretarisSnel
  • staatsveiligheid
  • stabielewinnaar
  • stabiliteitspactEU
  • stagnatie
  • staking
  • stand-van-het-land
  • stappenplan
  • State of the Union
  • statistiekenCPB
  • statistischedata
  • statusverandering
  • stedenvolmetcamera's
  • Steenbergen
  • Stelsel fosfaatrechten
  • stemgedrag
  • stemmingen
  • SterkLinksIsIllusie
  • sterkte/zwakteanalysevansectoren
  • Stiglitz
  • stikstofbeleid
  • stikstofcrisis
  • stilzwijgendgewijzigd
  • stralingsgevaar
  • strategischdenken
  • strijdigegrondrechten
  • structureelduurzaaminvesteren
  • structuurfondsenEU
  • StudentenProtest
  • superkapitalisme
  • SUV's
  • Swaab
  • syrie
  • Systeemcrisis
  • Szasz als Liberaal monetarist
  • taalbarriere
  • tabaksindustrie
  • Taiwan
  • Tata
  • technische creativiteit
  • technische innovatie
  • technischverwijtbareongelukken
  • technocratie
  • technologie
  • techreuzen
  • TeeedeKamerdebat
  • Teerzandwinning
  • tegengasgeven
  • terrorisme
  • terroristen
  • The Economist
  • ThierryBaudet
  • Thorbecke
  • Times
  • TK2017
  • TK21
  • toekomstEU
  • toekomstigesteden
  • toekomstige_arbeidsmarkt
  • toekomstige_welvaart
  • toekomstmaatschappij
  • toekomstmodel of utopie
  • toekomsvisieEU
  • toelatingnieuwelidstaten
  • toelatingscriteriaEU
  • toelatingsprocedure
  • toelatingsprocedureEUzwak
  • toelatingsprocedurenieuwelidstaten
  • toeslagencrisis
  • toestagendebat
  • toezichthouders
  • tolerantie
  • tolplan
  • tolwegenDuitsland
  • Top Europese Raad
  • traageconomischherstel
  • transferunie
  • Transformatie
  • transhumanisme
  • transitie
  • transparantie
  • Trias Politica
  • Trojka
  • trollenindustrie
  • troonrede
  • Trumpbeleid
  • TTIP
  • Tunesie
  • Turkije
  • turkijerel
  • Turksejeugd
  • Turkseverkiezingen
  • Turksgrondwetreferendum
  • TweedeKamer
  • ufo's
  • uitbreidingEU
  • Uitdaging of bedreiging?
  • uitvalleerkrachten
  • Uitverkiezing tot politicus van het jaar
  • ulrike guerot
  • Ultraorthodoxemoslims
  • Uncategorized
  • Universele betekenis
  • Universiteit
  • Universiteitsbestuur
  • Urgenda
  • Urgendaberoep
  • Utopia
  • UvA
  • vaccinatie
  • valseverkiezingsbeloften
  • Van Rijn
  • varoufakis
  • vastgoedwereld
  • Vattenfall
  • vefrantwoordelijkheid
  • veganisme
  • Veiligheid&Justitie
  • veiligheidsbeleid
  • veranderend wereldbeeld
  • veranderendpolitieklandschap
  • verantwoordelijkheid
  • Verantwoordingsdebat
  • verantwoordingsplicht
  • verbindingspolitiek
  • verbod op onverdoofde slacht
  • verborgenarmoede
  • verdeelsleutelopvang
  • Verdraagzaamheid
  • Verdrag van Maastricht
  • Verdrag van Rome
  • verdragswijzigingen
  • Verenigd Koninkrijk
  • Vergelijkendperspectief
  • verkeerde_koppelingen
  • verkeersveiligheid
  • verkenning
  • Verkiezingen
  • verkiezingen2017
  • verkiezingsbeloften
  • Verkiezingscampagne
  • verkiezingsuitslag
  • Verloedering
  • vermarkting
  • vermeendeonkwetsbaarheidwankelt
  • vermogens-uit-erfenissen
  • Vermogensongelijkheid
  • Vermogensontwikkeling
  • vernieling regenwouden
  • verouderingsproces
  • verschuivingen
  • Versplintering
  • versterking democratischEU
  • versus neoliberalisme
  • vertrekkend Juncker
  • vertrekregelingBelastingdienst
  • Vervangingseconomie
  • vervolgingsbeleidOM
  • verwevenheidzakelijkewereld
  • Verzorgingsstaat
  • VestagerMargretheEU
  • Victor Orbán
  • VijfPresidentenRapport
  • virtueelkapitaal
  • virtuelewereld
  • virtuelewerkelijkheid
  • Visegrad Vier
  • Visegradlanden
  • Visiegevraagd
  • visserij
  • VK
  • vlaktaks
  • Vliegindustrie
  • Vliegverkeer
  • Vluchtelingen
  • vluchtelingendeal
  • vluchtelingenopvang
  • vluchtelingenstromen
  • vluchtelingenstroom
  • vluchtelingenverdrag
  • vluchtellngen
  • VN
  • VN United Nations
  • VO
  • VOC-mentaliteit Gouden Eeuw
  • voedselindustrie
  • voedselveiligheid
  • voetafdruk
  • voetbalvandalisme
  • voetbalwedstrijden
  • volkspartij
  • Volkswagen
  • Volt
  • voltooiingEMU
  • VonderLeyen
  • voorgaandeCommissies
  • voorhoedepartij
  • voorverkiezingen
  • vpro
  • VR
  • Vrij Links
  • vrijbriefmoordlust
  • vrije pers
  • vrijhandel
  • vrijheid
  • vrijheid van meningsuiting
  • VrijheidenVrijheidsbeleving
  • VrijheidOpbouwen
  • vrijheidsbeleving
  • vrijheidvanbegroeting
  • vrijheidvangodsdienst
  • vrijheidvanmeningsuiting
  • vrijheidvanonderwijs
  • vrouwenvoetbal norm
  • VS
  • VVD
  • Waalsgewestelijkparlement
  • Waalsparlement
  • waarden & normen
  • waarden-normen-debat
  • waardengemeenschap
  • waarheid
  • wanbeleid
  • WankeleWereldorde
  • wantrouwen
  • wapenbezit
  • wapengekletter
  • warmtenetten
  • warsvanduurzamewinning
  • watergetijden
  • watervoorraad
  • WdeKanter
  • wederzijdse afhankelijkheid
  • wederzijdsrespect
  • Weeffouten
  • weekagenda Kamer
  • welvaartsbehoud
  • Welzijn
  • werelderfgoed
  • Wereldgodsdiensten
  • wereldhandel
  • wereldhandelsbewegingen
  • wereldorde
  • wereldvisie
  • Wereldvrede
  • WereldwijdeCrisis
  • werkdruk
  • werkelijkheidszin
  • Werkgelegenheid
  • werkgevers
  • werkloosheid
  • werknemers
  • werknemersmedeeigenaar
  • westerseknelpunten
  • Wetenschap
  • wetenschapindienstvancommercie
  • wetenschappen
  • wetenschapsfilosofie
  • Wetenschapsgeschiedenis
  • wetenschapsnormen
  • wetenschapsontwikkeling
  • wetgeving
  • wetgevingactualiseren
  • wetgevingsmachine
  • WEU
  • wietwinkel
  • Wijsheid
  • Wilders
  • Wim Kok
  • WimKok
  • Windmolens
  • winststreven
  • winstuitkering zorg
  • witwassen
  • wonderencreatie
  • woningbouw
  • woningmarkt
  • WorldEconomicForum
  • WRR
  • Yezidi's
  • Zaanstreek
  • zachte economie
  • zakelijke_instelling
  • zalmnorm
  • Zandvoort
  • zelfrijdende-auto
  • zelfrijdendevoertuigen
  • ziekenhuizenfailliet
  • zinvolle toepassing
  • Zomergasten
  • zomerreces
  • zonderdogma's
  • zorgbekostiging
  • zorgbudget
  • zorgenkind
  • zorgkosten
  • zorgmacht
  • zorgrobots
  • zorgsector
  • Zorgverzekeraars
  • zorgwet
  • ZuidAfrika
  • ZuidAmerika Mercosur
  • ZuiverheidversusPopulisme
  • zuiveringen
  • zwakkeloonstctuur
  • zwareberoepen
  • Zweden
  • zwijgcultuur_Defensie
  • Zwitserland

Meta

  • Register
  • Log in

Create a free website or blog at WordPress.com.

Privacy & Cookies: This site uses cookies. By continuing to use this website, you agree to their use.
To find out more, including how to control cookies, see here: Cookie Policy